(بسم الله الرحمن الرحیم)

در روایات، براى انتظار فرج، ثوابهاى زیادى، بیان شده است.
«المنتظر لامرنا کالمتشحّط بدمه فى سبیل اللّه»(1) و «افضل اعمال شیعتنا انتظار الفرج»(2) به گونه‏اى از این فضیلت‏ها اشاره دارد.
با دقت در این روایت و روایات مشابه روشن مى‏شود که در فرهنگ اهل بیت‏علیه السلام، انتظار نه صرفاً یک حالت روانى، بلکه از مقوله عمل شمرده شده است، پس اگر انتظار، یک عمل است، منتظر هم باید عامل باشد.

اگر منتظران، با وظایف خود آشنا نباشند و به آن عمل نکنند، تاریخ تکرار خواهد شد و همان گونه که در زمان امام حسین‏علیه السلام، شیعیان فراوانى وجود داشتند، لیکن از میان آنها، تنها 72 نفر به وظیفه خود عمل کردند و لذا امام حسین‏علیه السلام تنها ماند و آن چه نمى‏بایست اتفاق بیفتد، اتفاق افتاد، در زمان غیبت هم، چنانچه شیعیان به وظایف خود عمل نکنند، امام زمانشان تنها خواهد ماند و ظهورش به تأخیر خواهد افتاد.
در اینجا پاره‏اى از وظایف شیعه در دوران غیبت را بر شمرده و به توضیح برخى از آنها مى‏پردازیم:

وظایف منتظران در دو مقوله فردى و اجتماعى قابل بررسى است:

وظایف فردى:

1- معرفتِ امام:
امام کاظم‏علیه السلام: افضل العبادة بعد المعرفة انتظارالفرج. امام هشتم در معرفى امام مهدى‏علیه السلام مى‏فرماید: یکون اولى الناس بالناس من أنفسهم و أشفق علیهم من آبائهم و امّهاتهم.

تذکر:

مشکل عمده جامعه ما، بسط سطحى مهدویت گرایى است.
باید اذعان داشت که مهدویت و انتظار، نه از حیث عقیدتى، نه از حیث اندیشه و تفکّر، و نه از حیث سلوک و رفتار، عمق چندانى در بین مردم و خصوصاً جوانان ما ندارد و در همین راستا، ضررهاى فراوانى متوجه نظام ما شده است.
مهم‏ترین ریشه این مشکل، برخورد سنتى مردم با مهدویت و انتظار است، متأسفانه مردم ما عادت کرده‏اند، آنچه را که آسان‏تر است و براى تأمین زندگى مادى و عادى آنان، سودمندتر به نظر مى‏رسد، برگزینند و گرایش کمترى به مقوله‏هاى معرفتى و تعهد آور داشته باشند. مثلاً نیمه شعبان را بهانه‏اى براى طاق نصرت بستن و تزیین معابر و برگزارى جشن‏ها قرار مى‏دهند و مداحى‏ها را بر سخنرانى‏ها و دریافت پیام‏هاى مهدویت و انتظار ترجیح مى‏دهند.
(البته باید توجه داشت که بستن طاق نصرت و چراغانى‏ها هر چه بیشتر و بهتر باید انجام شود، اما باید رفتار ما به گونه‏اى باشد که علاوه بر استفاده از نور ظاهرى آنها، از نور معرفت صاحب آنها بهره‏مند گردیم).
اکثر مردم، زیارت جمکران و نماز صاحب الزمان(عج) را تنها ابزارى براى درخواست حوائج از آن بزرگوار مى‏شمارند.
و به جاى آنکه امام را براى امام بخواهند، امام را براى خود مى‏خواهند، و از این که شناختى نسبت به مقام و مرام آن عزیز سفر کرده ندارند، کمبودى حس نمى‏کنند، گویا هیچ وظیفه‏اى در ایام غیبت امام زمان‏علیه السلام بر عهده افراد گذاشته نشده است.
گر معرفت دهندت بفروش کیمیا را
گر کیمیا دهندت، بى معرفت گدایى‏
2- محبّت به امام:
قل لا أسألکم علیه أجراً الاّ المودّة فى القربى‏.(3)
امام زمان‏علیه السلام: فلیعمل کلّ امرء منکم بما یقرب به من محبّتنا.(4)
برخى از جلوه‏هاى محبت از این قرارند:
- یاد حضرت‏
- دعا براى سلامتى و ظهور حضرت‏
اکثروا الدّعاء بتعجیل الفرج(5) / إنّ الرّضاعلیه السلام کان یأمر بالدعاء لصاحب الامر(6)
- صدقه دادن براى سلامتى حضرت‏
- تقدیم خواست او بر خواست خود
منصور بزرج مى‏گوید: به امام صادق‏علیه السلام عرض کردم: اى آقاى من، چه بسیار از شما یاد سلمان فارسى را مى‏شنوم؟ فرمود: نگو سلمان فارسى، بگو سلمان محمدى‏صلى الله علیه وآله آیا مى‏دانى چرا بسیار از او یاد مى‏کنم؟ عرض کردم نه.
فرمود: براى سه صفت: 1- مقدم داشتن خواسته امیرمؤمنان‏علیه السلام بر خواسته خودش 2- دوست داشتن فقرا 3- دوست داشتن علم و علماء.(7)
- تلاش در کسب رضایت او:
اعمال و رفتار و گفتار منتظر بایستى بر وفق رضاى محبوب باشد. منتظر باید ببیند، امام چه مى‏پسندد. آیا از کار او راضى است یا نه؟
به قول امام راحل(ره): توجه داشته باشید که در کارهایتان جورى نباشد که وقتى بر امام زمان‏علیه السلام عرضه شد، خداى نخواسته، آزرده بشوند و پیش ملایکةاللّه یک قدرى سرافکنده بشوند که، این‏ها شیعه‏هاى من هستند. این‏ها دوستان من هستند و بر خلاف مقاصد خدا عمل کردند... باید ماها و شماها طورى رفتار کنیم که رضایت آن بزرگوار را که رضایت خداست، به دست بیاوریم.
- تجدید بیعت (اللّهم اِنى... عهداً و عقداً و بیعة له فى عنقى)(8)
- اشتیاق عزیز علىّ أن ارى الخلق ولاتُرى‏(9)
- اظهار ناراحتى از فراق‏
اللّهم إنا نشکوا الیک فقد نبیّنا و غیبة ولیّنا(10)
3- اطاعت‏
ولو أنّ اشیاعنا و فقّهم اللّه لطاعته، على اجتماع من القلوب فى الوفاء بالعهد علیهم لما تأخّر عنهم الیمن بلقائنا.(11)
امام صادق‏علیه السلام: هُم اطوع له من الأَمة لسیّدها.(12)
4- تأسّى‏
پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله: طوبى لمن أدرک قائم أهل بیتى و هو یأتمّ به فى غیبة قبل قیامه.(13)
برخى از صفات حضرت که در آنها باید به ایشان تأسّى نمود عبارتند از:
- تقوا
امام رضاعلیه السلام: یکون.... أتقى الناس(14)
امام صادق‏علیه السلام: من سرّه أن یکون من أصحاب القائم فلینتظر ولیعمل بالورع و محاسن الاخلاق و هو منتظر(15)
- عبادت‏
امام کاظم‏علیه السلام: یعتاد مع سمرته صفرة من سهر اللّیل بأبى من لیله یرعى النجوم ساجداً و راکعاً - مهدى‏علیه السلام بر اثر تهجد و شب زنده دارى رنگش به زردى متمایل است، پدرم فداى کسى باد که شبها درحال سجده و رکوع، طلوع و غروب ستارگان را مراعات مى‏کند.(16)
- سخت کوشى و جهاد
امام رضاعلیه السلام: المجاهد المجتهد...(17)
- زُهد
امام صادق‏علیه السلام: ما لباسُه الاّ الغلیظ ولاطعامه الاّ الجشب(18)
پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله: لایضع حجراً على حجر(19)
- عدالت‏
امام باقرعلیه السلام: یعدل فى خلق الرحمان، البرّ منهم والفاجر(20)
- سخاوت‏
امام صادق‏علیه السلام: المهدىُّ سمح بالمال(21)
بخشنده‏اى است که مال را به وفور مى‏بخشد.
امام رضاعلیه السلام: یکون... أسخى الناس(22)
- موضع‏گیرى در برابر بدعت‏ها
لا یدع بدعة إلاّ أزالها(23)
- نصیحت و خیرخواهى‏
الولىّ الناصح(24)
- صبر و بردبارى‏
علیه... صبرُ ایّوب(25)
امام صادق‏علیه السلام: هلک المستعجلون و نجى المسلّمون(26)
وظایف اجتماعى‏
این وظایف در دو بخش قابل بررسى است:

الف - وظایف مردمى

ب - وظایف حاکمیت‏

الف - وظایف مردمى عبارتند از:

1- دفاع و حمایت از حرکت‏هایى که در جهت اهداف حضرت باشد مثل انقلاب اسلامى ایران‏

2- تکریم و بزرگداشت نام و یاد حضرت از راههاى:
- قرار دادن موقوفات‏
- برقرارى مجالس بزرگداشت (جشن‏ها، دعاى ندبه،...)
- شرکت در مجالس بزرگداشت‏

ب - وظایف نهادهاى حکومتى:

1- بسط فرهنگ مهدویت، از طریق راه کارهاى مناسب در:
- جهان (مسلمین و غیر مسلمین)
- ایران‏

2- تئوریزه کردن فرهنگ مهدویت: از آن جایى که امروزه تئوریهاى مختلفى در مورد پایان تاریخ مطرح است و تنور بحث «جهانى شدن» داغ مى‏باشد، بایستى حکومت جهانى امام زمان‏علیه السلام را با عنوان بهترین تئورى و کارآمدترین گزینه براى پایان تاریخ، به جهانیان معرفى کرد.

3- ارائه الگوهاى مناسب از حکومت دینى به جهانیان، تا اینکه در پرتو آن، جامعه جهانى به حکومت مهدوى علاقه‏مند شده و مهیّاى آن گردد.

4- فراهم ساختن زمینه‏هاى مردمى براى ظهور حضرت یوطّئون للمهدى سلطانه‏

5- شناسایى اهداف حکومت جهانى (مانند: عدالت، بسط معنویت، امنیت، رفاه،...) و تلاش در بدست آوردن راه کارهاى مناسب براى نزدیک شدن به آن اهداف.

6- نیروسازى‏
کارگرى منتظر واقعى است که به این نیت تلاش و کار مى‏کند که جامعه‏اى با پایه‏هاى قوى اقتصادى و در خور حکومت امام مهدى‏علیه السلام بسازد.
معلم و استادى منتظر واقعى است که به این نیت درس بدهد که شاگردانى تربیت کند تا بازوان پرتوانى در حکومت جهانى باشند.
دانش‏آموزى، منتظر واقعى است که درس بخواند تا در عصر ظهور بتواند بارى از دوش حضرت بردارد.
پدر و مادرى، منتظر واقعى است که فرزندان خود را به گونه‏اى تربیت کند که در خدمت اهداف حضرت باشند.
دانشجویى منتظر واقعى است که فرا گرفتن تخصص خود را براى حکومت جهانى و تحمل مسئولیتى در آن جایگاه، قرار دهد.
روحانى‏اى منتظر واقعى است که در مواعظ خود، مردم را تشنه و مهیاى برقرارى حکومت جهانى نماید.
چنانچه مردم از اولین روزهاى سیاه غیبت با حال تباه خود آشنا مى‏شدند، عصر ظلمت اینگونه طولانى نمى‏شد.
همه مردم، بالاخص کسانى که داراى وظیفه بیان این گونه مسائل بوده‏اند و از گفتن آن غفلت یا تغافل ورزیده‏اند، باید سخت غمگین و شرمسار باشند. چرا ما به وظیفه‏هاى دوران غیبت عمل نمى‏کنیم؟
پاسخ این سؤال آن است که ما به عصر غیبت خو گرفته‏ایم و به تیرگى‏ها و تاریکى‏ها عادت نموده‏ایم.
اعتیاد و خو گرفتن انسان به هر چیزى، مانند مسئله فطرت و طبیعت انسان را به سوى آن جذب مى‏کند، به طورى که گویى اراده و اختیار را از او گرفته است.
این قدرت را خدا به انسان داده تا با خو گرفتن به خوبى‏ها بدون زحمت به سوى آنها جذب شوند و از بدى‏ها کناره گیرند.
لذا امیرالمؤمنین‏علیه السلام فرمود: العادة طبع ثان.
اعتیادهاى اجتماعى، قدرتى بسیار بیشتر از اعتیادهاى فردى دارند، یکى از عادت‏هاى شوم اجتماعى، خو گرفتن به وضع موجود است.
در حالیکه اگر کسى بتواند عادت‏هاى اشتباه را کنار زده و خود را به خصلت‏هاى ارزنده انسانى زینت دهد، به بهترین مقامات عالى دست مى‏یابد.
حضرت على‏علیه السلام: بغلبة العادات الوصول الى أشرف المقامات.
ترک اعتیاد اجتماعى و رها شدن از قید و بند غفلت از ظهور حضرت انسان را به برترین مقامات مى‏رساند و در پرتو انتظار ظهور، نه تنها از قید و بند غفلت از آن حضرت رها مى‏شود، بلکه غیبت براى او به منزله مشاهده، مى‏شود:
امام سجادعلیه السلام: یا أبا خالد! إنّ اهل زمان غیبته، القائلون بإمامته، المنتظرین لظهوره افضل اهل کلّ زمان، لأن اللّه تعالى ذکره أعطاهم من العقول والأفهام والمعرفة ما صارت به الغیبة عندهم بمنزلة المشاهدة و جعلهم فى ذلک الزمان بمنزلة المجاهدین بین یدى رسول اللّه‏صلى الله علیه وآله بالسیف، اولئک المخلصون حقّاً و شیعتنا صدقاً والدعاة الى دین اللّه سرّاً و جهراً.
و قال‏ علیه السلام: انتظار الفرج من أعظم الفرج.

پی نوشتها

• • 1) کمال الدین، ص 645.
  • 2) بحار، 51/156.
  • 3) شورى، 23.
  • 4) احتجاج، ج 2، ص 599.
  • 5) کمال الدین، ج 2، ص 485.
  • 6) بحار، ج 92، ص 330.
  • 7) مکیال، ج 2، ص 450.
  • 8) دعاى عهد.
  • 9) دعاى ندبه.
  • 10) دعاى افتتاح.
  • 11) احتجاج، ج 2، ص 602.
  • 12) بحار، ج 52، ص 308.
  • 13) بحار، 51، 72.
  • 14) الزام الناصب، ص 9.
  • 15) بحار، 52، 140.
  • 16) بحار، 86، ص 81.
  • 17) جمال الاسبوع، 310.
  • 18) غیبت نعمانى، 122.
  • 19) الملاحم والفتن، 108.
  • 20) منتخب الاثر، ص 310.
  • 21) ملاحم و فتن، 137.
  • 22) الزام الناصب، ص 9.
  • 23) الزام الناصب، ص 233.
  • 24) زیارت حضرت صاحب الامرعلیه السلام.
  • 25) امام صادق‏علیه السلام، عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 36.
  • 26) غیبت نعمانى، 284.