(بسم الله الرحمن الرحیم)

مقدمه
ایمان به قیامت از مهم‌ترین باورهای دینی است که همة پیامبران بر آن تأکید داشته‌اند و مسئلة معاد، بعد از ایمان به خداوند رکن اساسی مکتب انبیا می‌باشد.

اثبات قیامت؛ ایمان به قیامت؛ اهوال روز محشر؛ میزان و سنجش اعمال؛ وضعیت نیکان و بدان در قیامت؛ پاداش‌ها و کیفرهای آخرت؛ برخی از نشانه های قیامت و...، از مباحث مهمی است که در بسیاری از سوره‌های قرآن کریم بیان گردیده است.
از نکات دقیق و حساس اعتقاد به قیامت آن است که ایمان به عالم آخرت و یقین به زندگی پس از مرگ؛ بینش انسان را در این دنیا شکل می‌دهد و کارهای او را هدفمند می‌سازد. در اعماق وجود او تأثیر می‌گذارد و حس مسئولیت را در ضمیر افراد بشر بیدار می‌کند و آنان را به سمت درست‌کاری و نوع دوستی و مکارم اخلاق سوق می‌دهد. بنابراین افراد به میزان اعتقاد باطنی که به ثواب و عقاب الهی دارند از گناه و آلودگی بر کنار می‌مانند.
ایمان به ظهور و قیام حضرت بقیة‌الله (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) و برپایی حکومت عدل و داد همه جانبة آن جناب در سراسر جهان نیز از ارکان اساسی عقاید دینی است که در تمامی کتب آسمانی از آن یاد شده و بر آن تأکید گردیده است، چنانکه خداوند می‌فرماید:
و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون؛(1) و به راستی که ما در زبور، پس از ذکر ثبت کردیم که همانا زمین را بندگان شایستة من به ارث خواهند برد.
براساس بعضی از احادیث، ذکر ـ در این آیه کریمه ـ لوح محفوظ است و زبور، جنس کتابهای آسمانی است که بر پیامبران علیهم‌السلام نازل شده است و یا اینکه مقصود از ذکر، تورات است و زبور، کتاب حضرت داود علیه‌السلام می‌باشد. (2)
همچنین اعتقاد به امام عصر (عجل‌الله‌تعالی فرجه) و شناخت ویژگی‌های دوران قیام و برپایی حکومت آن حضرت در زندگی انسان‌ها همان تأثیر ـ بلکه از جهانی آثار قوی‌تر و نافذتری ـ بر جای می‌گذارد. یأس و ناامیدی را از دلها می‌زداید و تحرک و نشاط را در مغزها پدیدار می‌سازد و دستها را در پی دلها به فعالیت و تلاش و پشتکار وا می‌دارد.
باور داشتن ظهور یعنی ایمان به جزای اعمال در این دنیا که نیکان و بدان نتیجة اعمال خود را خواهند دید و پاداش و کیفر خویش را خواهند چشید. پاکان و صالحان حکومت را به دست خواهند گرفت و شرک و کفر و الحاد و نفاق را از میان برمی‌دارند و بساط ستمگران و بدکاران را برمی‌چینند و عدل و داد مطلق بر سراسر گیتی حکم‌فرما خواهد شد.
از این‌رو صحنه‌های قیامت با هنگامة ظهور حضرت حجت (عجل‌الله‌تعالی فرجه) از جهات گوناگون مشابه یکدیگرند که در این مقال خلاصه‌ای از شباهتها را که از تفسیر و تأویل آیات قرآن برگرفته شده است تقدیم می‌دارم.

1- اجتماع بزرگ

هنگام ظهور حضرت بقیة الله (عجل‌الله‌تعالی فرجه) یاران و شیعیان آن جناب از گوشه و کنار جهان نزد او اجتماع می‌کنند و به یاریش می‌شتابند. این اجتماع بزرگ به اذن خداوند بدون قرار قبلی و به صورت سریع و معجزه‌آسا انجام می‌شود و با صحنه‌ها و رویدادهای هیجان‌انگیز و حیرت‌آوری همراه خواهد بود، چنانکه در احادیث آمده است.
امام باقر(علیه‌السلام) فرمودند: نخستین کسی که با او بیعت کند جبرئیل (علیه‌السلام) است. آن‌گاه سیصد و سیزده مرد بیعت می‌نمایند که هر یک از آنان پیش از آن هنگام در حال حرکت بوده و به آن حضرت خواهد پیوست و هر آن که در سفر نبوده از بستر خوابش مفقود خواهد شد.
این سخن امیرمؤمنان (علیه‌السلام) است که فرمودند: آنان از خوابگاه‌های خود ناپدید می‌شوند. خداوند می‌فرماید: (فاستبقوا الخیرات أینما تکونوا یأت بکم الله جمیعا)؛(3) پس به کارهای نیک پیشی گیرید، هر کجا باشید خداوند همة شما را خواهد آورد.
اما باقر (علیه‌السلام) فرمود: مقصود از کارهای نیک؛ ولایت است.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: هرگاه امام (علیه‌السلام) اذن یابد خداوند عزوجل را به اسم عبرانیش بخواند؛ سیصد و سیزده تن اصحاب او همچون ابرهای پاییزی پیاپی در کنارش فراهم آیند که ایشان پرچم‌داران هستند. برخی از آنان شبانه از بسترشان مفقود شوند و بامداد در مکه باشند و بعضی در روز بر ابر نشسته و حرکت می‌کنند.
راوی گوید: از امام صادق(علیه‌السلام) پرسیدم فدایت شوم؛ کدامیک از این دو گروه ایمانش قوی‌تر است؟
فرمود: آن که در روز بر ابر راه می‌پیماید و ایشان مفقود شوندگانند که دربارة آنان این آیه نازل شده استأینما تکونوا یأت بکم الله جمیعا)؛ (4) هر کجا باشید خداوند همة شما را خواهد آورد.
در حدیثی طولانی از امام باقر (علیه‌السلام) آمده است:
به خدا سوگند سیصد و سیزده مرد که پنجاه زن نیز همراه آنان هست؛ بدون قرار قبلی خواهند آمد و همچون ابرهای پاییزی پی در پی در مکه جمع می‌شوند. همین است معنی آیه‌ای که خداوند می‌فرماید:
(أینما تکونوا یأت بکم الله جمیعا ان الله علی کل شی‌ء قدیر)(5)؛ پس به کارهای نیک پیشی گیرید، هر کجا باشید خداوند همة شما را خواهد آورد که البته خداوند بر هر چیز تواناست ... .(6)
امام کاظم (علیه‌السلام) نیز در تفسیر آیة فوق فرمودند:
به خدا سوگند آن هنگام زمانی است که قائم ما بپاخیزد، خداوند شیعیان ما را از تمامی شهرها به سوی او جمع خواهد کرد.(7)
از امام جواد (علیه‌السلام) راجع به آیة کریمه آمده است:
هرگاه این تعداد (سیصد و سیزده تن) از اهل زمین برایش جمع گردند؛ خداوند امر او را آشکار خواهد نمود و چون عِقد (که ده هزار نفر است) برایش کامل شود به اذن خداوند قیام می‌کند و دشمنان را می‌کشد تا اینکه خداوند راضی و خشنود گردد.(8)
کیفیت اجتماع مردم در زمان ظهور به اجتماع همة مردمان در صحرای محشر شباهت دارد که قرآن کریم در موارد بسیاری از آن اجتماع عظیم یاد کرده است. از جمله آیات شریفة: «فکیف اذا جمعناهم لیوم لا ریب فیه»؛ پس چگونه خواهد بود هنگامی که آنان را برای روزی که تردیدی در آن نیست جمع کنیم. الی الله مرجعکم جمیعا؛ (9) بازگشت همه شما به سوی خداوند است. «قل ان الاولین و الاخرین لمجموعون الی میقات یوم معلوم»؛ (10) بگو البته که اولین و آخرین، همگی به سوی وعده‌گاه روز معین گردآوری می‌شوند.

2- آن رویداد حتمی است

مژدة ظهور امام عصر (عجل‌الله‌تعالی فرجه ) و برقراری حکومت جهانی عدل و داد به دست آن حضرت، با بیانی محکم در آیات و احادیث آمده است و آن را وعده‌ای حتمی و تخلف‌ناپذیر توصیف نموده‌اند، چنانکه در تفسیر آیه کریمه «اتی امرالله فلا تستعجلوه»؛ (11) امر خداوند آمد، پس آن را زود مشمارید (و در آن شتاب مکنید). امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: نخستین کسی که با حضرت قائم (عجل‌الله‌تعالی فرجه) بیعت می‌کند جبرئیل (علیه‌السلام) است. او به صورت پرنده‌ای سفید رنگ فرود می‌آید و با آن حضرت بیعت می‌نماید. آن‌گاه یک پای بر بیت الله الحرام و پای دیگر بر بیت المقدس می‌نهد. سپس با فصاحت و صدای رسایی که مردمان بشنوند فریاد می‌زند «اتی امرالله فلا تستعجلوه».(12)
صاحب تفسیر المیزان گوید: مقصود از أمر همان است که خداوند در کلام خود بارها به پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم) و مؤمنان مژده داده و مشرکان را تهدید کرده است. اینکه به زودی مؤمنان را به پیروزی می‌رساند و کافران را خوار و زبون و عذاب می‌نماید و دین خداوند به امری از سوی خودش آشکار و گسترده خواهد شد. چنانکه می‌فرماید: «فاعفوا واصفحوا حتی یأتی الله بامره»؛ (13)
پس شما عفو کنید و گذشت نمایید تا خداوند امر خویش را به میان آورد. ضمیر «فلا تستعجلوه» نیز به همان امر باز می‌گردد به طوری که از سیاق و روند کلام به دست می‌آید. و گویا آمدن امر؛ کنایه از نزدیک بودن تحقق و آشکار شدن است و این گونه تعبیر شایع است.
مثلاً به کسی که منتظر ورود حاکم است می‌گویند: حاکم آمد، در صورتی‌که آمدنش نزدیک شده ولی هنوز نیامده است. (14)
بی‌تردید اعتقاد به حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی فرجه) و مسئلة قیام و تشکیل حکومت جهانی عدل و داد توسط آن جناب؛ وعده‌ای است الهی که تخلف ندارد و آیات بسیار و احادیث بی‌شمار بر آن دلالت می‌کند و دانشوران و اندیشمندان مذاهب و ادیان مختلف به آن اهتمام نموده‌اند وآثار فراوانی را در این زمینه به رشتة تحریر درآورده‌اند. از باب تبرک فقط چند روایت کوتاه را ذکر می‌نماییم:
قال النبی (صلی‌الله‌علیه و آله وسلم): لا تذهب الدنیا حتی یقوم بامر امتی رجل من ولد الحسین یملأها عدلا کما ملئت ظلما وجورا؛ (15) دنیا از بین نخواهد رفت تا اینکه مردی از فرزندان حسین (علیه‌السلام) برای سامان دادن کار امت من به پا خیزد، آن را پر از عدل خواهد ساخت همان‌گونه که از ظلم و ستم آکنده شده باشد.
و قال (صلی‌الله‌علیه و آله و سلم) لفاطمه (علیها‌السلام) فی مرضه: و الذی نفسی بیده لابد لهذه الامة من مهدی و هووالله من ولدک؛ (16)
همچنین پیامبر (صلی‌الله‌علیه و آله و سلم) در هنگام بیماری خود به حضرت فاطمه (علیهاالسلام) فرمودند: به آنکه جانم در دست اوست سوگند که به طور حتم این امت را مهدی خواهد بود و او ـ به خدا سوگند ـ از فرزندان تو می‌باشد.
و عن امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) انه قال للحسین (علیه‌السلام): التاسع من ولدک یا حسین هو القائم بالحق المظهر للدین الباسط للعدل. قال الحسین (علیه‌السلام) فقلت: یا امیرالمؤمنین و ان ذلک لکائن؟ فقال (علیه‌السلام): ای والذی بعث محمدا بالنبوة و اصطفاه علی جمیع البریه و لکن بعد غیبة و حیرة لا تثبت فیها علی دینه الا المخلصون المباشرون لروح الیقین الذین اخذ الله میثاقهم بولایتنا و کتب فی قلوبهم الایمان و ایدهم بروح منه(17)؛ امیرمؤمنان(علیه‌السلام) به فرزند گرامی خود امام حسین‌(علیه‌السلام) فرمودند: نهمین فرزند تو همان قیام کننده به حق است که دین را آشکار می‌سازد و عدل و داد را می‌گستراند. امام حسین‌(علیه‌السلام) گوید: عرض کردم یا امیرالمؤمنین! آنچه فرمودی تحقق خواهد یافت؟ فرمود: آری سوگند به خداوندی که حضرت محمد(صلی‌الله علیه و آله و سلم) را به پیامبری برانگیخت و او را بر همة مخلوقات برتری داد. اما پس از دوران غیبت و حیرتی که در آن ثابت‌قدم نمی‌ماند مگر مؤمنان با اخلاص که روح یقین در آنان دمیده شده باشد، کسانی که خداوند عزّوجلّ از آنان به ولایت ما پیمان گرفته و حقیقت ایمان را در دل‌هایشان ثبت کرده و به روحی از جانب خویشتن تأییدشان نموده است.
معاد نیز امری ثابت و مسلّم است و همة‌ ادیان الهی بر آن تأکید کرده‌اند و با دلایل عقلی و نقلی آن را اثبات نموده‌اند که به ذکر سه آیه از قرآن کریم در این‌باره بسنده می‌کنیم.
(افحسبتم انما خلقناکم عبثاً و انکم الینا لاترجعون)؛(18) آیا پنداشته‌اید که شما را بیهوده آفریده‌ایم و به‌سوی ما بازگردانده نمی‌شوید؟!
(لیعلموا ان وعدالله حق و ان الساعه لا ریب فیها)؛(19) تا بدانند که وعدة خداوند (راجع به برانگیخته شدن مردگان) حق است و البته که در مورد قیامت و رستاخیز تردید نیست.
(ان الساعه لآتیة لا ریب فیها و لکن اکثر الناس لا یؤمنون)؛(20) در حقیقت ساعت قیامت (و روز رستاخیز) به‌طور حتم آمدنی است که تردیدی در آن نیست، ولی بیشتر مردم ایمان نمی‌آورند.

3- ناگهانی خواهد بود

در احادیث تأکید شده که زمان قیام حضرت مهدی‌(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) نامعلوم است و هنگامة ظهور ناگهانی است و خداوند امر قیام آن حضرت را به شبی سامان می‌بخشد. به چند حدیث در این‌باره اشاره می‌کنیم:
قال رسول‌الله‌(صلی‌الله علیه و آله و سلم) المهدی منا اهل البیت یصلح‌الله له امره فی لیله و فی روایه: یصلحه الله فی لیله؛(21)
رسول خدا‌(صلی‌الله علیه و آله و سلم) فرمودند: مهدی؛ از ما خاندان است. خداوند در یک شب کار (قیام) او را برایش سامان می‌دهد و در روایت دیگر است که: خداوند (امر قیام) او را در شبی صادر می‌فرماید.
قال الحسین بن علی‌(علیه‌السلام): فی التاسع من ولدی سنه من یوسف و سنه من موسی بن عمران وهو قائمنا اهل البیت یصلح الله تبارک و تعالی امره فی لیله واحده؛(22)
امام حسین‌(علیه‌السلام) فرمود: در نهمین فرزند من شیوه‌ای از یوسف و شیوه‌ای از موسی بن عمران است و او قیام کنندة ما خاندان می‌باشد. خداوند متعال امر (قیام) او را در یک شب سامان می‌بخشد. یعنی همان‌گونه که کار حضرت یوسف‌(علیه‌السلام) یک شبه اصلاح گردید و پادشاه مصر آن خواب را دید و در پی تعبیر آن توسط حضرت یوسف‌(علیه‌السلام) او را از زندان آزاد کرد و بر تخت وزارت و عزّت نشانید؛ امام زمان‌(عجل‌الله‌تعالی فرجه شریف) نیز یک شبه از پرده غیبت بیرون می‌آید و جهان را پر از عدل و داد می‌سازد. همچنین همان‌گونه که فرمان رسالت حضرت موسی‌(علیه‌السلام) در یک شب تاریک به‌صورت ناگهانی صادر گردید و درحالی که به منظور گرفتن آتش برای خانواده‌اش رفت، به پیامبری و رسالت برانگیخته شد؛ امام عصر‌‌(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) نیز به‌طور ناگهانی آشکار می‌شود و خداوند زمینة قیام او را فراهم می‌سازد.
زراره بن اعین می‌گوید از حضرت امام باقر‌(علیه‌السلام) راجع به‌قول خداوند پرسیدم که می‌فرماید: (هل ینظرون الا الساعه ان تأتیهم بغتة)؛(23) آیا جز آن ساعت را انتظار می‌کشند که ناگهان ایشان را فرا رسد؟ امام باقر‌(علیه‌السلام) فرمود: آن ساعت(ظهور و قیام) حضرت قائم‌(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) است که به ناگاه فرا می‌رسد.(24)
امام جواد‌(علیه‌السلام) فرمود: البته خداوند تبارک و تعالی امر او (حضرت قائم‌(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف)) را در یک شب سامان می‌دهد همان‌گونه که امر کلیم خود حضرت موسی‌(علیه‌السلام) را در یک شب فراهم ساخت که به قصد آتش آوردن برای خانواده‌اش رفت، اما درحالی‌ بازگشت که پیامبر و فرستادة خداوند بود. آن‌گاه امام جواد‌(علیه‌السلام) فرمود: افضل اعمال شیعتنا انتظار الفرج؛ بهترین کارهای شیعیان ما چشم به راه گشایش بودن است.(25)
مفضل به عمر گوید از سرورم حضرت امام صادق‌(علیه‌السلام) پرسیدم: آیا ظهور مهدی منتظر‌(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) وقت معینی دارد که مردم آن را بدانند؟ حضرت فرمود: حاشا که خداوند برای آن وقتی تعیین کرده باشد یا شیعیان ما برای آن وقت گذاری نمایند. مفضل گوید عرضه داشتم: ای مولای من! این از چه جهت است؟ امام‌(علیه‌السلام) فرمود: زیرا آن همان ساعت است که خداوند ـ عزّوجلّ ـ فرموده است: (یسئلونک عن الساعه ایان مرساها قل انما علمها عند ربی لایجلیها لوقتها الا هو ثقلت فی السموات و الارض لا تأتیکم الا بغته یسئلونک کانک حفیٌّ عنها قل انما علمها عندالله و لکن اکثر الناس لا یعلمون)؛(26) (ای رسول ما) از تو دربارة آن ساعت می‌پرسند که کی خواهد بود. بگو: علم آن نزد پروردگار من است. کسی جز او آن ساعت را ظاهر و روشن نتواند کرد (شأن آن ساعت) در آسمان‌ها و زمین سنگین و عظیم است. جز ناگهانی شما را نیاید، از تو می‌پرسند که گویی تو کاملاً بدان آگاهی! بگو علم آن ساعت محققا نزد خداوند است ولی اکثر مردم این حقیقت را نمی‌دانند. و فرمودة خداوند: (هل ینظرون الا الساعة ان تأتیهم بغتة فقد جاء اشراطها فانی لهم اذا جائتهم ذکریهم)؛(27) آیا (کافران که ایمان نمی‌آورند) جز این انتظار دارند که آن ساعت ناگهان فرا رسد که البته شروط و علایم آن (پدید) آمد، و پس از آن‌که بیاید در آن حال تذکر و پند یافتن آنان چه سودی برایشان خواهد داشت؟! و فرمودة خداوند: (اقتربت الساعة و انشقّ القمر)؛ (28) آن ساعت نزدیک آمد و ماه شکافته شد. و فرموده خداوند: (و ما یدریک لعل الساعة قریب ستعجل بها الذین لا یؤمنون بها والذین آمنوا مشفقون منها و یعلمون انها الحق ان الذین یمارون فی الساعة لفی ضلال بعید)؛(29) و تو چه دانی شاید که آن ساعت نزدیک باشد، آنان که به آن ساعت ایمان ندارند (به تمسخر) تقاضای زودتر شدن آن را دارند و (اما) آنان که ایمان آورده‌اند از آن سخت بیمناکند و می‌دانند که آن روز بر حق است. توجه کنید آنان که دربارة آن ساعت جدال می‌نمایند در گمراهی دوری هستند. عرض کردم ای مولای من! معنی یمارون؛ جدال می‌نمایند چیست؟ امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: می‌گویند قائم کی متولد شده،‌چه کسی او را دیده، کجاست و کی ظاهر می‌شود؟ تمام این‌ها از جهت عجله کردن در امر خداوند و شک در قضای الهی است. آنان دنیا و آخرت را زیان کرده‌اند و پایان بد از آن کافران است. مفضل گوید عرضه داشتم: سرورم! بنابراین وقتی برای آن تعیین نمی‌کنید؟ فرمود:‌ای مفضل، برای آن وقتی مگذار که هر کس برای ظهور مهدی ما وقتی تعیین نماید خود را در علم خداوند شریک دانسته و (به ناحق) مدعی شده که خداوند تعالی او را از اسرار خویش آگاه ساخته است... .(30) و در احادیث فراوان آمده است که وقت گزاری برای ظهور نادرست است و کسانی که وقت گزاری کنند دروغگو می‌باشند.(31)
زمان وقوع قیامت نیز از اسراری است که خداوند علم آن را به خود اختصاص داده و دیگران را از آن آگاه ننموده است. همان‌گونه که در آیات راجع به ساعت ـ که ظاهر آن قیامت و باطن آن ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) است ـ مشاهده می‌شود. (32)

4- برانگیخته شدن مردگان

در زمان ظهور حضرت بقیة‌الله (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) جمعی از اموات مؤمنان به اذن خداوند زنده‌ می‌شوند و به زندگی دنیا باز می‌گردند و این امر چنان واضح و مسلم است که در برخی از دعاهای مشهور به صورت یکی از حوائج و خواسته‌های مهم شیعیان و منتظران یاد شده است. به نمونه‌ای از احادیث و ادعیه‌ای که در این باره آمده توجه فرمایید:
حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) ضمن گفتاری طولانی فرمود: ... ای شگفتا! و چگونه تعجب نکنم از مردگانی که خداوند آن‌ها را زنده برانگیزد،‌گروه گروه با تلبیه و پاسخگویی به دعوت کنندة‌الهی به کوچه‌های کوفه وارد شوند ....(33)
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: و چون هنگام قیامش برسد در ماه جمادی الآخر و ده روز از ماه رجب بارانی خواهد بارید که خلایق مانند آن را ندیده باشند، پس خداوند متعال با آن گوشت‌های مؤمنین و بدن‌هایشان را در قبرهایشان خواهد رویانید، و گویا آن‌ها را می‌بینم که از سوی جهینه پیش می‌آیند در حالی که موهای خود را از خاک می‌تکانند.(34) همچنین از آن حضرت روایت شده که فرمودند: هرگاه قائم آل محمد (صلی‌الله علیه و آله و سلم) به پا خیزد از پشت کعبه بیست و هفت مرد را بیرون می‌آورد. پانزده تن از قوم موسی که به سوی حق راهبری و به آن دادگری کنند، و هفت تن از اصحاب کهف، یوشع وصی حضرت موسی، و مؤمن آل فرعون، سلمان فارسی و ابودُجانه انصاری و مالک اشتر.
از ابوبصیر آمده که گوید به حضرت امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: این که خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: (و أقسموا بالله جهد أیمانهم لا یبعث الله من یموت بلی وعدا علیه حقا و لکن أکثر الناس لا یعلمون)؛(35) آنان به شدت به خداوند سوگندها یاد کردند که خداوند هرگز کسی را که بمیرد برنمی‌انگیزد، آری این وعدة حتمی خداوند است ولی بیشتر مردمان نمی‌دانند. منظور چیست؟ فرمود: ای ابوبصیر! در این باره چه می‌گویند؟ عرض کردم: می پندارند و قسم می‌خورند که خداوند مردگان را زنده نمی‌‌کند.
حضرت فرمود: مرگ بر کسی که چنین سخنی می‌گوید،‌از آن‌ها بپرس که آیا مشرکین به الله قسم می‌خوردند یا به لات و عزّی؟ ابوبصیر می‌گوید گفتم:‌فدایت شوم پس برایم بیان فرمای. فرمود:‌ای ابوبصیر! هنگامی که قائم ما بپاخیزد خداوند گروهی از شیعیان ما را برای او برمی‌‌انگیزد و زنده می‌کند که گیره‌های شمشیرهایشان بر روی شانه‌هایشان است.
چون این خبر به قومی از شیعیان ما که نمرده باشند برسد به یکدیگر می‌گویند:‌ فلان و فلان و فلان از قبرهایشان برانگیخته شدند و آن‌ها با قائم (علیه‌السلام) هستند.
این سخن به گوش گروهی از دشمنان ما خواهد رسید. می‌گویند: ای گروه شیعیان چقدر دروغگو هستید! این دولت و حکومت شما است و شما دروغ می‌گویید! نه والله! این‌ها که شما می‌گویید زنده نشده و زنده نخواهند شد تا روز قیامت، پس خداوند گفتار آن‌ها را حکایت کرده می‌ فرماید: (و أقسموا بالله جهد أیمانهم لا یبعث الله من یموت).(36)
در دعای عهد است که اللهم ان حال بینی و بینه الموت الذی جعلته لعبادک حتما مقضیا فاخرجنی من قبری مؤتزرا کفنی شاهرا سیفی مجردا قناتی فی الحاضر و البادی؛ خداوندا! اگر میان من و (ظهور) او مرگ که بر بندگانت قضای حتمی قرار داده‌ای، جدایی انداخت، پس مرا از قبرم برانگیز در حالی که کفنم بر کمر بسته،‌شمشیرم را از نیام برکشیده دعوت دعوت‌کننده در هر شهر و دیار را اجابت نموده باشم. و این به مهمترین ویژگی‌های قیامت شباهت دارد که در آن روز تمامی مردگان زنده می‌شوند تا مورد حسابرسی قرار گیرند و نیکان پاداش و بدان کیفر اعمال خود را ببینند.
در آیات قرآن کریم استدلال‌ها و احتجاج‌های فراوان راجع به معاد در برابر مشرکان و ملحدان به کار رفته است و تأکید شده که خداوند متعال نه تنها قادر است آدمیان را به حال سابق خود بازگرداند و به صورت اول برانگیزاند، بلکه می‌توان سرانگشتان انسان را هم به همان‌گونه که بود ترتیب دهد و بازسازی کند. (بلی قادرین علی ان نسوی بنانه)(37)؛ در حقیقت ما تواناییم که (خطوط) سرانگشتان او را هم بار دیگر بسازیم.

5- نزدیک بودن آن حادثة‌بزرگ

در تفسیر و بیان آیاتی چند از قرآن کریم نزدیک بودن زمان ظهور حضرت بقیة الله ارواحنا فداه روایت شده است،‌همان‌گونه که بر نزدیک بودن وقوع قیامت در آیات قرآن تأکید گردیده است.
(و قالوا ربنا لِمَ کتبت علینا القتال لولا اخّرتنا الی اجل قریب)؛(38) و گفتند:‌پروردگارا چرا جنگ را بر ما لازم ساختی؟ چه می‌شد که (مرگ) ما را تا هنگام اجل نزدیک تأخیر اندازی! (اقتربت الساعة)؛ (39) آن ساعت نزدیک شد.
ظاهر آیة کریمه بیان نزدیک بودن قیامت است و تأویل آیه، قیام حضرت قائم (عجل‌الله‌تعالی فرجه ) است.(40)
(و اخری تحبونها نصر من الله و فتح قریب)؛(41) و نعمت دیگری که دوست دارید به شما خواهد رسید و آن یاری از سوی خداوند و پیروزی نزدیک است.
در تفسیر علی بن ابراهیم قمی راجع به این آیة کریمه آمده است: یعنی فی الدنیا بفتح القائم (علیه‌السلام) ؛ (42) مقصود پیروزی در این دنیا به سبب فتح و پیروزی حضرت قائم (عجل‌الله‌تعالی فرجه). در چند روایت نیز آمده که مقصودشان تأخیر فرمان جهاد تا هنگام خروج و قیام حضرت قائم (عجل‌الله‌تعالی فرجه) است.(43)
(انهم یکیدون کیدا و اکید کیدا فمهل الکافرین امهلهم رویدا)؛ (44) البته آنان (دشمنان اسلام) هر چه بتوانند کید (و توطئه) می‌کنند و من (خدای متعال) هم (در مقابل آنان) کید خواهم کرد. پس تو (ای رسول ما) کافران را مهلت کمی ده. ابوبصیر به نقل از امام (علیه‌السلام) آورده که فرمود: با رسول خدا (صلی الله‌ علیه و آله و سلم) کید نمودند و با حضرت علی (علیه‌السلام) نیز کید کردند و نسبت به حضرت فاطمه علیهاالسلام با کید و مکر رفتار نمودند. لذا خداوند فرمود: ای محمد،‌آنان هر چه بتوانند کید و توطئه می‌کنند و من هم در مقابل آنان کید خواهم کرد. پس تو ـ ای محمد ـ‌کافران را کمی مهلت ده تا وقت برانگیختن حضرت قائم (عجل‌الله‌تعالی فرجه) که او از جباران و ستمگران قریش و بنی‌امیه و سایر مردم انتقام خواهد گرفت.(45)
(انهم یرونه بعیدا و نراه قریبا)؛(46) آنان، آن روز را دور می‌بینند و ما آن را نزدیک می‌بینیم. در دعای عهد این آیة کریمه به کار رفته که ظاهر آن راجع به قیامت است و تأویل آن ظهور و قیام حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی فرجه) می‌باشد.
راجع به نزدیک بودن قیامت نیز آیات قرآن صراحت دارد و مفسران در توجیه آن گفته‌اند: هر حادثه‌ای که وقوع آن حتمی باشد نزدیک تلقی می‌شود به خصوص که بعد از پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله و سلم) هیچ پیغمبری نخواهد بود و آن حضرت را پیامبر آخر الزمان می‌خوانند که دوران رسالتش به قیامت پیوسته است.
در پایان این بخش بی تناسب نیست که برخی از نشانه های ساعت (قیامت یا ظهور امام عصر) را ذکر کنیم که در بعضی از احادیث معجزه‌آمیز پیامبراکرم (صلی‌الله علیه و آله و سلم) بیان شده است: مردم نماز را ضایع نمایند و آن را مطابق دستور خداوند انجام ندهند و از هوسهای خود پیروی کنند. ثروتمندان را بزرگ شمارند و دین را به دنیا فروشند. زنان زمامدار شوند. و با مردان در تجارت رقابت کنند و خود را به مردان شبیه سازند و مردان نیز شبیه زنان شوند. رباخواری و رشوه شایع گردد. کودکان (و کم سالان) بر منبرها نشینند و دروغگویی را خوش خویی و لطیفه‌گویی پندارند و راستگویی را تکذیب کنند. مساجد را زیور (یا زرکوب) نمایند، همان‌گونه که معابد و کلیساها آراسته شوند و قرآن‌ها زینت شود و منارها را بلند سازند و صفها طولانی اما دلها پر از کینه‌توزی و زبان‌ها ـ‌یا رفتارها و شیوه‌ها ـ پراکنده خواهد بود. وسائل ساز و نوازندگی آشکار گردد و اغنیا برای تفریح و تماشا، ‌و طبقة متوسط جامعه به منظور درآمد و تجارت،‌ و فقرا برای ریا و نام‌آوری به حج روند! گروهی قرآن را برای غیر خدا بیاموزند و به آلات موسیقی بخوانند، و جماعتی برای غیر خدا به تفقّه (و دین‌شناسی) پردازند و امر به معروف و نهی از منکر را تعطیل کنند.(47)

6- فرمانروایی مطلق خداوند

قدرت و توانایی خداوند، حقیقی و ذاتی است و حد و مرزی ندارد. قدرتش چنان است که به هر چه اراده‌اش تعلق گیرد در آن تصرف می‌کند و به هرگونه که بخواهد آن را قرار می‌دهد. زیرا تمامی موجودات قائم به ذات او هستند.
در هر زمانی قدرت الهی جلوه‌هایی دارد که خردمندان از شناخت رموز و اسرار آن عاجزند و زورمندان در برابر ارادة او فرومانده‌اند. صحنه‌های حیرت‌انگیزی که همواره در زندگی هریک از افراد بشر روی می‌دهد؛ آتش را سرد و سلامت می‌سازد و خلیل خود را شاداب و پیروزمند از آن برمی‌آورد، کلیم خود را بر دامان دشمن خونخوارش، فرعون پرورش می‌دهد و نقشه‌های کشتن او را نقش بر آب می‌کند. لیکن قدرت نمایی کامل و فرمانروایی مطلق در هنگامة ظهور حضرت قائم‌(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) آشکار می‌گردد که همة مردمان در برابر فرمان خداوند خاضع و تسلیم خواهند بود و بساط زورمندان و ستمکاران برچیده خواهد شد.
از سخنان روح‌بخش معصومین‌(علیهم‌السلام) در این خصوص روشنی می‌گیریم:
در تفسیر آیة کریمة (الملک یومئذ الحق للرحمن و کان یوما علی الکافرین عسیرا)؛(48) فرمانروایی حق در آن روز از آنِ خداوند رحمان است و آن روز بر کافران سخت خواهد بود؛ امام‌(علیه‌السلام) فرمود: البته فرمانروایی امروز و پیش از امروز و بعد از امروز از آنِ خداوند رحمان است. اما هنگامی که حضرت قائم‌(عجل‌الله‌تعالی فرجه شریف) بپاخیزد جز خداوند پرستش نخواهد شد.(49)
امام باقر‌(علیه‌السلام) ضمن حدیثی طولانی از برنامه‌های امام قائم‌(علیه‌السلام) یاد کرده و فرمودند: ... روی زمین هیچ آبادانی باقی نماند مگر این‌که در آن گواهی دادن به این‌که هیچ معبود حقی جز الله نیست (یکتاست که هیچ شریک ندارد) و این که محمد فرستادة‌خداست بانگ زده شود، و این است (معنی) فرمودة خدای (تعالی): (و له اسلم من فی السموات والارض طوعا و کرها)؛(50) و هر که در آسمان‌ها و زمین است خواه و ناخواه مطیع خداست و همه به‌سوی او رجوع خواهند نمود. و صاحب این امر چنان‌که رسول خدا‌(صلی‌الله علیه و آله و سلم) جزیه را می‌پذیرفت آن را نمی‌پذیرد و این فرمودة خداوند است که: با آنان نبرد کنید تا دیگر فتنه و فسادی بر جای نماند و آیین همه دین خدا گردد(51)
رفاعة بن موسی می‌گوید از امام صادق‌(علیه‌السلام) شنیدم که راجع به آیة کریمه (و له اسلم من فی‌السموات و الارض طوعا و کرها و الیه یرجعون) فرمودند: هرگاه قائم‌(علیه‌السلام) به‌پا خیزد هیچ سرزمینی باقی نماند مگر این‌که گواهی به لا اله الا الله و محمد رسول الله‌(صلی‌الله علیه و آله و سلم) در آن ندا گردد(52)
محدث مشهور عبدالله بن بکیر می‌گوید: از امام کاظم‌(علیه‌السلام) در مورد کلام خداوند و له اسلم من فی‌السموات والارض طوعا و کرها و الیه یرجعون(53) پرسیدم. امام‌(علیه‌السلام) فرمود: دربارة حضرت قائم نازل شده‌است که هرگاه به‌پا خیزد اسلام را بر یهود و نصاری و صابئین و زنادقه و اهل ارتداد و کفار، در شرق و غرب زمین عرضه خواهد کرد. پس هر آن که از روی طوع و دلخواه مسلمان شود او را به نماز و زکات و سایر کارهایی که یک مسلمان باید انجام دهد؛ امر می‌فرماید، و هرکس اسلام را نپذیرد گردن می‌زند تا آنجا که در مشارق و مغارب نماند جز این‌که توحید خدا بگوید. عرضه داشتم فدایت گردم، خلایق بیش از آنند؟ فرمود: همانا خداوند اگر چیزی را بخواهد بسیار را اندک و اندک را بسیار گرداند.
روایت شده که راجع به آیة کریمة (لیظهره علی الدین کلّه ولو کره المشرکون)؛(54) برای آن که او را بر همة دین برتری بخشد هرچند که مشرکان خوشایندشان نباشد. ابن عباس گوید: این آیه تحقق نمی‌پذیرد مگر وقتی که یهودی و نصرانی و صاحب کیشی نماند؛ مگر آن‌که به حق (یعنی اسلام) گرویده شوند، تا این‌که گوسفند و گرگ، گاو و شیر،‌ انسان و مار از یکدیگر در امان باشند، و موش انبان را نجود، جزیه برداشته، صلیب شکسته و خوک کشته شود. و این همان فرمودة‌خداوند متعال است که می‌فرماید: لیظهره علی الدین کله ولو کره المشرکون)؛(55) برای آن‌که او را بر همة دین برتری بخشد. هرچند که مشرکان خوشایندشان نباشد؛ و این هنگام قیام قائم‌(علیه‌السلام) تحقق خواهد یافت.(56)
قیامت نیز مظهر تجلی مطلق و کامل قدرت و ارادة الهی است. چنان‌که در آیات قرآن کریم چنین تأکید شده‌است:
(قوله الحق و له الملک یوم ینفح فی الصور)؛ (57) سخن او حق است و روزی که در صور دمیده شود فرمانروایی مخصوص اوست.
(الملک یومئذ لله یحکم بینهم)؛(58) فرمانروایی در آن روز از آنِ خداوند است، میان آنها داوری می‌کند.
(لمن الملک الیوم لله الواحد القهار)؛(59) (در آن روز گفته می‌شود) امروز فرمانروایی از آن کیست؟ مختص خداوند یکتای قهار است.
(یوم لا تملک نفس لنفس شیئا والامر یومئذ لله)؛(60) روزی که احدی نتواند که به سود دیگری کاری انجام دهد و امور در آن روز از آنِ خداوند است.

7- عذاب بزرگ

خداوند متعال نسبت به بندگان خود کمال مهربانی را دارد و رحمت او از غضبش بیشتر و پیشتر است. او راه درست زندگانی را برای آفریدگانش ترسیم کرده و توسط فرستادگانش به آنان ابلاغ نموده و پاداشها و ثوابهای دنیوی و اخروی را برای فرمانبرداران و نیکوکاران وعده و مژده داده و بدکرداران وعصیانگران را به عذابهای خود تهدید کرده است. او به منظور بازداشتن بندگان از کج‌روی و جلوگیری از گرفتار شدنشان در باتلاق گناه و آلودگی، عواقب شوم زشتیها را به وسیلة حجتهای خویش به آنان گوشزد نموده و از کیفرها و عذابهای دنیوی و اخروی برحذر داشته است. البته عذابها و کیفرهای دنیوی بیشتر برای پیشگیری از گرفتار آمدن در عذاب اخروی است که عذابی بزرگ و طاقت‌فرساست. برای اینکه تا دیر نشده بدی‌ها را رها کنند و گذشته را جبران نمایند و با توبه و انابه به درگاه حق آثار زشتی‌ها را از جسم و جان خود بزدایند.
از جمله شباهت‌های دوران ظهور حضرت بقیة‌الله ارواحنا فداه به عرصه‌های رستاخیز؛ کیفرهای بزرگ و سختی است که برای بدکرداران مقرر گردیده است. زیرا در هر دو هنگام، فرصت جبران و بازگشت از دست رفته و مهلت توبه پایان یافته است. در این‌جا به برخی از متون روایی دربارة کیفرهای زمان ظهور اشاره می‌کنیم.
امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: هر گاه حضرت قائم(علیه‌السلام) قیام کند، به سوی کوفه می‌رود. پس از آن ده‌ها هزار نفر که (بتریه) نامیده می‌شوند و اسلحه پوشیده‌اند،‌ بیرون آمده به آن حضرت عرضه می‌دارند: از همان‌جا که آمده‌ای بازگرد، که ما را به بنی فاطمه نیازی نیست. پس آن حضرت شمشیر در میان آن‌ها می‌نهد تا همگی ایشان را از میان بردارد. سپس داخل کوفه می‌شود و هر منافق تردید کننده را می‌کشد و کاخ‌های آنان را خراب می‌کند و جنگجویان آن دیار را به قتل می‌رساند تا خداوند ـ عز و جل ـ خشنود گردد.(61)
مفضل به عمر جعفی می‌‌گوید از حضرت امام صادق (علیه‌السلام) راجع به قول خداوند و (لنذیقنهم من العذاب الادنی دون العذاب الاکبر)؛ (62) البته که ما آنان را از عذاب نزدیکتر به جز عذاب بزرگ بچشانیم؛ پرسیدم. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: عذاب أدنی (نزدیکتر) گرانی نرخ‌هاست و عذاب اکبر (بزرگ) قیام حضرت مهدی (علیه‌السلام) است.(63)
در دعای ندبه می‌خوانیم: أین قاصم شوکة المعتدین أین هادم أبنیة الشرک و النفاق أین مبید اهل الفسوق و العصیان و الطغیان أین حاصد فروع الغی و الشقاق أین طامس آثار الزیغ و الأهواء أین قاطع حبائل الکذب و الافتراء أین مبید العتاة و المردة أین مستأصل أهل العناد و التضلیل و الإلحاد أین معز الأولیاء و مذل الأعداء؛ کجاست در هم شکنندة شوکت و عظمت پوشالی تجاوزگران؟ کجاست خراب کنندة بناهای شرک و نفاق؟ کجاست نابود کنندة اهل فسق و گناه؟ کجاست درو کنندة شاخه‌های گمراهی و دو دستگی؟ کجاست فنا کنندة اهل سرکشی و طغیان؟ کجاست ریشه‌کَنندة اهل لجبازی و گمراهی و الحاد؟ کجاست عزت دهندة دوستان و خوار کنندة دشمنان؟
در قیامت نیز عذاب الهی نسبت به کافران و منافقان و ستمگران فراگیر و شدید و دردناک است. چنانکه خداوند می‌فرماید:
(ان الذین کفروا بآیات‌الله لهم عذاب شدید)؛(64)
البته کسانی که به آیات خداوند کفر ورزیدند؛ کیفر سختی دارند.
(سیصیب الذین اجرموا صغار عندالله و عذاب شدید)؛(65) به‌زودی کسانی که جرم کردند (و مردم را از مسیر حق بازداشتند) به حقارت نزد خداوند و عذاب شدید گرفتار خواهند شد.
(سیصیب الذین کفروا منهم عذاب الیم)؛(66)
بزودی کسانی که کفر ورزیدند، آنان را عذابی دردناک خواهد رسید.
(و لعذاب الاخرة اشد و ابقی)؛(67) در حقیقت عذاب (و کیفر) آخر سخت‌تر و پاینده‌تر است.
(یوم یغشاهم العذاب من فوقهم و من تحت ارجلهم)؛(68) روزی که عذاب (بزرگ الهی) آنان را از بالای سر و از زیر پاهایشان فرا می‌گیرد.
ادامه دارد.

پی نوشت ها:

• (1) سورة انبیا،‌ آیه 105.
• (2) تفسیر کنزالدقائق، 8/479-481.
• (3) سورة بقره ، آیه 148 .
• (4) همان.
• (5) همان.
• (6) کتاب الغیبة، نعمانی، 312 و 313.
• (7) تفسیر عیاشی،‌1/64.
• (8) الاحتجاج،‌2/249.
• (9) سورة مائده، آیه 48 و 105 .
• (10) سورة واقعه، آیه 49 و 50 .
• (11) سورة نحل، آیه 1 .
• (12) کمال الدین و تمام النعمة، 2/671.
• (13) سورة بقره، آیه 109 .
• (14) المیزان فی تفسیر القرآن، 12/216
• (15) بحارالانوار، 51/66.
• (16) همان.
• (17) کمان الدین و تمام النعمة، 1/304.
• (18) سورة مؤمنون، آیه 115 .
• (19) سورة کهف، آیه 21 .
• (20) سورة غافر، آیه 59 .
• (21) کمال الدین و تمام النعمة، 1/280.
• (22) کمال الدین و تمام النعمة، 1/317.
• (23) سورة زخرف، آیه 66 .
• (24) تأویل الآیات الظاهرة، 571.
• (25) بحارالانوار، 5/156.
• (26) سورة اعراف، آیه 187 .
• (27) سورة محمد (صلی‌الله علیه و آله و سلم) ، آیه 18 و 19.
• (28) سورة قمر، آیه 1 .
• (29) سورة شوری، آیات 17 و 18.
• (30) بحارالانوار، 53/1-3.
• (31) مکیال المکارم، ترجمه فارسی، 2/387-394.
• (32) به این آیات نیز توجه کنید: انعام، 31: یوسف، 107: انبیاء، 40؛ حج، 55.
• (33) بحارالانوار: 52/47.
• (34) بحارالانوار، 52/337.
• (35) سوره نحل، آیه 38.
• (36) روضه کافی: 50.
• (37) سورة قیامت، آیه 4 .
• (38) سورة نساء، آیه 77 .
• (39) سورة قمر، آیه 1 .
• (40) بحارالانوار، 51/49
• (41) سورة صف، آیه 13.
• (42) تفسیر قمی، 2/366.
• (43) سیمای حضرت مهدی(علیه‌السلام) در قرآن، 111-113.
• (44) طارق، آیات 15 تا 17.
• (45) تفسیر قمی، 2/416.
• (46) معارج، آیات 6 و 7.
• (47) تفسیر کنزالدقائق، 12/230-233.
• (48) سورة فرقان، آیه 26 .
• (49) تأویل الآیات الظاهرة، 372.
• (50) سورة آل‌عمران، آیه 83 .
• (51) سیمای حضرت مهدی (علیه‌السلام) در قرآن، 96.
• (52) تفسیر عیاشی، 1/183.
• (53) سورة آل‌عمران، آیه 83 .
• (54) سورة توبه، آیه 33 .
• (55) همان.
• (56) .المحجة: 87.
• (57) سورة انعام، آیه 73 .
• (58) سورة حج، آیه 56 .
• (59) سورة غافر، آیه 16 .
• (60) سورة انفطار، آیه 19 .
• (61) بحارالانوار: 52/338.
• (62) سورة سجده، آیه 21 .
• (63) تأویل الآیات الظاهرة، 444.
• (64) سورة آل‌عمران، آیه 4 .
• (65) سورة انعام، آیه 124 .
• (66) سورة توبه، آیه 90 .
• (67) سورة طه، آیه 127 .
• (68) سورة عنکبوت، آیه 55 .

نویسنده:سید مهدی حائری قزوینی