(بسم الله الرحمن الرحیم)

8- ایام الله

از مفاهیم بلند و پربار قرآن کریم عنوان ایام الله است که در دو آیه بکار رفته است، و از مجموع احادیث معصومین‌(علیهم‌السلام) و سخنان مفسرین چنین بدست می‌آید که مقصود از ایام الله؛ روزهایی است که قدرت و عظمت خداوند در آنها بطور کامل نمودار گردیده و نیروهای مردم بی‌اثر مانده و از کار افتاده است.بی‌تردید همة روزها را خداوند آفریده است و به او تعلق دارند. همان‌طور که همة مکان‌ها از آنِ اوست. اما قسمتی از زمان‌ها و مکان‌ها به سبب ویژگی خاصی به خداوند انتساب یافته‌‌اند و به نام اقدس او اضافه شده‌اند. مانند خانة‌ کعبه که بیت‌الله نامیده شده و روزهای خاصی که عزت و قدرت و عظمت خداوند در آن‌ها کاملاً آشکار گردیده است و ایام‌الله خوانده شده‌اند همچون روزهایی که نعمت‌های الهی مردمان را فرا گرفته و روزهایی که بلا و گرفتاری و عذاب بر آنان نازل گردیده است. (1)

پس از این مقدمه کوتاه شایان توجه است که از جمله شباهت‌های دوران ظهور حضرت بقیة الله (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) به قیامت؛ آن است که هر دو هنگام، مهم‌ترین و روشن‌ترین مصادیق ایام‌الله به شمار آمده‌اند. چنان‌که در احادیث، امام باقر و امام صادق (علیهما‌السلام) فرموده‌اند: ایام‌الله عزوجل ثلاثة؛ یوم یقوم القائم (علیه‌السلام) و یوم الکّرة و یوم القیامة(2) (روزهای مخصوص ) خداوند عزو جل سه روز است: موقعی که حضرت قائم (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) به پا خیزد، دوران رجعت و روز قیامت.
اکنون دو آیه‌ای که مفهوم ایام الله در آنها به کار رفته است را مورد یادآوری قرار می‌دهیم.
(لقد ارسلنا موسی بآیاتنا أن أخرج قومک من الظلمات الی النور و ذکرهم بأیام الله؛(3) ما موسی را با آیات خود فرستادیم که قوم خویش را از تاریکی‌ها به سوی نور بیرون ساز و آنان را به ایام الله یادآوری کن.
(قل للذین آمنوا یغفروا للذین لا یرجون ایام الله)؛ (4) به کسانی که ایمان آورده‌اند بگو: از آنانی که نسبت به ایام الله امیدوار نیستند، درگذرند.
در آیة نخست یادآوری ایام الله مورد تأکید قرار گرفته و در آیه دوم ناامیدی و بی‌اعتقادی نسبت به ایام الله به طور ضمنی نکوهش گردیده است . یعنی باید نسبت به ظهور امام عصر (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) و برپایی قیامت اعتقاد راسخ داشت و آنها را از یاد نبرد. به عبارت دیگر باید اندیشه و رفتارمان با هماهنگی کامل در جهت صحیحی فعالیت کنند تا آمادة حضور در آن ایام خطیر بوده و مورد لطف و عنایت خاص خداوند قرار گیریم. چنانکه مولای متقیان علی (علیه‌السلام) در وصف بندگان خاص خداوند فرموده است: یذکّرون بایام الله و یخوّفون مقامه؛ (5) روزهای خداوند را بسیار یادآوری می‌‌کنند و از جایگاه (عظمت و کیفر سخت) او را هشدار می‌دهند.

9- یوم الخروج

از مفاهیم بلند قرآنی که مشتمل بر یکی از شباهت‌های هنگامه ظهور حضرت بقیة الله (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) به صحنة قیامت است، یوم الخروج است.
یوم الخروج فقط یک بار در قرآن کریم یاد شده و راجع به آن سه تفسیر بیان گردیده است.
ـ زمان اقدام مسلحانه حضرت امام قائم (علیه‌السلام) ؛
ـ دورة رجعت و بازگشت جمعی از اموات به جهان؛
ـ ‌بیرون آمدن تمامی مردگان از قبرها در قیامت.
خروج واژه‌ای عربی و به معنای بیرون رفتن است و نیز به معنای شورش کردن و به جنگ و مخالفت با کسی برخاستن، به کار می‌رود. در احادیث بسیاری از اقدام مسلحانة حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) برای برقراری عدل و داد با اصطلاح خروج یاد شده است که به چند نمونه بسنده می‌کنیم:
حذیفه می‌گوید از رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمود: هرگاه وقت خروج حضرت قائم (علیه‌السلام) فرا رسید منادی از سوی آسمان فریاد می‌زند: ای مردم! دوران حکومت جباران و سرکشان به سرآمد و بهترین افراد امت محمد (صلی‌الله علیه و آله و سلم) کارفرمانروایی را به دست گرفته است.
پس در مکه به او ملحق شوید. در آن هنگام نجبا از مصر، و ابدال از شام، و گروه‌های عراقی که عابدان شب و شیران روز می‌باشند و دلهایشان همچون پاره‌های آهن است بیرون می‌روند و بین رکن و مقام با او بیعت می‌کنند.(6)
روزی حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به فرزندش حسین (علیه‌السلام) نگاهی افکند و فرمود: این فرزندم سید است هم چنان‌که رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله و سلم) او را سید نامید. خداوند از صلب او مردی را پدیدار خواهد ساخت که همنام پیامبر شماست. در خلقت و خوی شبیه اوست. به هنگام غفلت از سوی مردم و میراندن حق، و آشکار نمودن ستم خروج خواهد کرد. به خدا سوگند اگر خروج نکند گردنش را می‌زنند. با خروج او اهل و ساکنان آسمان‌ها خوشحال می‌شوند.(7)
محمدبن علی حلبی می‌گوید از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمود: اختلاف بنی العباس (از نشانه‌ها یا تقدیرهای) حتمی است و ندای آسمانی از (امور) حتمی است و خروج حضرت قائم (علیه‌السلام) از (مقدرات) حتمی است. پرسیدم: ندا چگونه خواهد بود؟
فرمود: اول روز، گوینده‌ای از آسمان اعلام می‌دارد توجه کنید که علی (علیه‌السلام) و شیعیانش رستگارند. و منادی دیگر در آخر روز بانگ می‌زند توجه کنید که عثمان و پیروانش رستگارند.(8) گفتنی است که در احادیث دیگر بیان شده که ندا کنندة دوم شیطان است برای اینکه باطل جویان را به تردید اندازد. چند تن از محدثان شیعه از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده‌اند که فرمود: قائم ما اهل بیت (علیه‌السلام) روز جمعه خروج خواهد داشت. (9)
در تفسیر علی بن ابراهیم قمی ـ که منسوب به امام صادق (علیه‌السلام) است ـ آمده که فرمودند: منادی نام حضرت قائم (علیه‌السلام) و نام پدرش (علیه‌السلام) را بانگ می‌زند و اعلام می‌دارد بر اینکه خداوند می‌فرماید: (یوم یسمعون الصیحة بالحق ذلک یوم الخروج)؛(10)
روزی که آن صیحه را به حق می‌شنوند آن هنگام روز خروج است. فرمود: صیحه ( و فریاد آسمانی) به نام حضرت قائم (علیه‌السلام) از سوی آسمان است. آن هنگام روز خروج است. سپس فرمود: این همان زمان رجعت می‌باشد. (11)
البته ظاهر آیة کریمه راجع به قیامت و هنگام بیرون آمدن از قبرهاست و این تعبیر محکم هرگونه توجیه و تأویلی را دربارة معاد جسمانی باطل می‌سازد،‌و جایی برای بحث و مناقشه در این زمینه باقی نمی‌گذارد. به خصوص آنکه عنوان خروج در آیة دیگر با صراحت بیشتر یاد شده است. می‌فرماید: یوم یخرجون من الاجداث سراعا؛ (12) روزی که از گورها به سرعت خارج می‌شوند. و تعبیر به صیحه در آیة مورد بحث اگر دمیدن اسرافیل در صور باشد؛ مقصود از یوم الخروج هنگام بیرون شدن از قبرها برای تمامی افراد از اولین و آخرین است. و چنانچه مقصود صیحه و ندای جبرئیل (علیه‌السلام) باشد مربوط به خروج وبه پا خاستن مؤمنان برای جهاد و نصرت دین و یاری امام زمان (علیه‌السلام) است. و اگر راجع به رجعت باشد مقصود بازگشت ستمکاران بزرگ برای انتقام گرفتن از آنها و بازگشت مؤمنان برای تشرف به محضر ائمه اطهار (علیهم‌السلام) است.

10- یوم موعود

ظهور و برپایی دولت حقه امام عصر (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) وعدة بزرگ الهی است که همواره توسط انبیاء‌ و اولیاء‌ و همچنین در آیات قرآن کریم مورد تأکید واقع گردیده است که در اینجا به ذکر چند نمونه از آیات و احادیث بسنده می‌کنیم. (13)
(وعدالله الذین امنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنّهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنّن لهم دینهم الذی ارتضی لهم و لیبدلنّهم من بعد خوفهم امناً یعبدوننی لا یشرکون بی شیئاً؛ (14) خداوند به کسانی از شما که ایمان دارند و کارهای شایسته به جای آورده‌اند، وعده فرموده: که (در زمان ظهور امام قائم (علیه‌السلام)) در زمین خلافت دهد. چنان‌که کسانی‌که پیش از شما بودند را جانشین پیشینیان خود ساخت و البته دین پسندیدة آنان را بر همه جا مسلط و نافذ گرداند و حتما بر همة مؤمنان به جای ترس و هراس (از دشمنان) ایمنی کامل عطا می‌فرماید که مرا بدون هیچ‌گونه شرک پرستش نمایند.
(حتی اذا رأوا ما یوعدون اما العذاب و اما الساعة فسیعلمون من هو شر مکانا و اضعف جندا)؛ (15) تا آنگاه که آن‌چه وعده شده‌اند را به چشم خود ببینند که یا عذاب (و کیفر) دنیاست و یا فرا رسیدن ساعت (قیامت) به زودی خواهند دانست که کدامیک (از مؤمنان و کافران) جایگاهش بدتر و سپاهش ناتوان‌تر است.
شیخ کلینی قدس سره از امام صادق (علیه‌السلام) روایت آورده که فرمود: قول خداوند تا آ‌ن‌گاه که وعده شده‌اند را به چشم خود ببینند؛ خروج حضرت قائم (علیه‌السلام) است. و همان ساعت است. در آن روز (کافران) خواهند دانست که از سوی خداوند به دست ولیّ و قائم او (علیه‌السلام) چه بر سرشان خواهد آمد. و قول خداوند کدامیک جایگاهش بدتر است؛ یعنی نزد قائم (علیه‌السلام) ...(16)
(خاشعه ابصارهم ترهقهم ذله ذلک الیوم الذی کانوا یوعدون)؛(17) (آن‌ روز) در حالی (فرا رسد) که چشمانشان به خواری فرو افتاده و ذلّت آنان را فرا گرفته است. همان روزی که (توسط فرستادگان خداوند) به آنها وعده می‌شود.
از امام باقر‌(علیه‌السلام) روایت است که راجع به این آیه کریمه فرمود: مقصود روز خروج (و قیام مسلحانة) حضرت قائم‌(علیه‌السلام) است.(18)
(حتی اذا رأوا ما یوعدون اما العذاب و اما الساعه فسیعلمون من هو شر مکانا و اضعف جندا)(19) تا آنگاه که وعدة (عذاب) را به چشم خود ببینند که یا (به کشته شدن و عقوبت) عذاب دنیاست و یا فرا رسیدن ساعت (مقرر). به زودی خواهند دانست که کدام یک (از مؤمنان و کافران) جایگاهش بدتر و سپاهش ناتوان‌تر است.
راجع به این‌ آیه امام صادق‌(علیه‌السلام) فرمود: آن (روز) خروج حضرت قائم‌(علیه‌السلام) یعنی همان ساعت است. در آن روز به سبب آنچه از سوی خداوند به دست ولیّ او فرود می‌آید؛ (عاقبت کارشان را) خواهند دانست که کدامیک جایگاهش بدتر است یعنی نزد حضرت قائم‌(علیه‌السلام) .(20)
حتی اذا رأوا ما یوعدون فسیعلمون من اضعف ناصرا و اقل عددا؛(21) تا آن‌گاه که عذاب موعود خود را به چشم ببینند، خواهند دانست که کدامیک (از شما یا آنان) یارانشان ضعیف‌تر و افرادشان کم‌تر است.
از امام موسی کاظم‌(علیه‌السلام) روایت شده که فرمود: منظور (از آن وعده) حضرت قائم‌(علیه‌السلام) و یاران او می‌باشد.(22) گفتنی است که از القاب مشهور امام عصر‌(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) موعود است. محدث عالی‌قدر، مرحوم حاج‌میرزا حسین نوری(‌قدس‌سره) در این‌باره فرموده است: در هدایه آن را از القاب شمرده و شیخ طوسی روایت کرده از حضرت سجاد‌(علیه‌السلام) که راجع به آیه شریفه (و فی السماء رزقکم و ما توعدون فورب السماء و الارض انه لحق مثل ما انکم تنطقون)؛(23) و در آسمان است رزق شما و آنچه وعده می‌شوید. پس قسم به پروردگار آسمان و زمین که آن حق است مثل آن‌که شما سخن گویید. امام سجاد‌(علیه‌السلام) فرمود: این برخاستن و خروج قائم آل محمد‌(صلی‌الله علیه و آله و سلم) است. و ابن عباس نیز مثل آن را نقل کرده و احتمال می‌رود که غرض آن حضرت تأویل رزق در آیه به ظهور آن جناب باشد که سبب نشر ایمان و حکمت،‌و انواع علوم و معارف است و حقیقت رزق و حیات انسانی و عیش جاودانی در آن است.
چنانچه در آیة شریفة (فلینظر الانسان الی طعامه)؛(24) باید انسان به غذای خود بنگرد؛ طعام را به علم تفسیر فرموده‌اند،‌ و آنچه بعد از آن ذکر شده از دانه، انگور،‌زیتون، نخل و بساتین و چراگاه‌ها را به انواع علوم. در غیبت‌ نعمانی نیز از امام باقر‌(علیه‌السلام) روایت شده که فرمود: در زمان آن حضرت به خلق حکمت داده می‌شود تا آنجا که زن در خانة‌خود به کتاب خداوند و سنت رسول خدا‌(صلی‌الله علیه و آله و سلم) حکم می‌کند.
هم‌چنین احتمال می‌رود مقصود تفسیر (و ما توعدون) باشد. یعنی آن موعودی که به شما داده شده و جمیع انبیاء، امت‌های خود را به آمدن او وعده داده‌اند. السلام علی المهدی الذی وعدالله به الامم ان یجمع به الکلم... و در زیارت آن جناب است والیوم الموعود و شاهد و مشهود(25). در این‌که روز قیامت؛ موعود بزرگ خداوند است؛ نیازی به شرح و توضیح نیست. تنها به‌منظور تکمیل بحث به نقل سه آیه تبرک می‌جوییم.
(الیه مرجعکم جمیعا وعدالله حقا)؛(26) بازگشت همگی شما به سوی اوست که این وعده حق الهی است.
فاذا جاء وعدالآخرة جئنا بکم لفیفا؛(27) و هرگاه زمان وعدة آخرت فرا رسد، شما را دسته جمعی (به صحنه رستاخیز) خواهیم آورد.
یا ایها الناس ان وعد الله حق فلا تغرّنّکم الحیاة الدنیا؛(28) ای مردم! البته وعده خداوند حقیقت دارد، پس مبادا که زندگانی دنیا شما را بفریبد.

11- روز جدایی حق جویان از اهل باطل

از ویژگی‌های دوران ظهور حضرت ولیّ عصر‌(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) آن است که مؤمنان و حق جویان از اهل باطل جدا می‌شوند. چنان‌که در احادیث آمده است.
امیرمؤمنان علی‌(علیه‌السلام) فرمود: منادی در ماه رمضان از ناحیة مشرق هنگام سپیده دم ندا می‌دهد؛ ای اهل هدایت! جمع شوید. و یک منادی از سوی مغرب پس از ناپدید شدن سرخی شفق فریاد می کشد؛ ای اهل باطل! جمع شوید. فردای آن روز هنگام ظهر، رنگ خورشید تغییر می‌کند و زرد می‌شود. سپس سیاه و ظلمانی می گردد، و در روز سوم خداوند حق و باطل را از هم جدا می‌سازد و «دابة الارض» خروج می‌نماید و رومیان تا کهف پیش‌روی می‌کنند. آن‌گاه خداوند اصحاب کهف را همراه با سگشان برمی‌انگیزاند. یکی از آنان میلخا نام دارد و دیگری خملاها و اینان دو شاهدی هستند که تسلیم حضرت قائم‌(علیه‌السلام) می‌باشند.(29)
عجلان ابوصالح می‌گوید امام صادق‌(علیه‌السلام) فرمود: روزها و شب‌ها به پایان نمی‌رسد تا این که منادی از جانب آسمان ندا می دهد؛ ای اهل حق! جدا شوید. ای اهل باطل! جدا شوید. پس هر کدام از دیگری جدا می‌گردند. راوی گوید عرض کردم؛ اصلحک الله!(30) آیا پس از این ندا باز هم این‌ها به هم مخلوط خواهند شد؟ فرمود: خیر، خداوند در کتاب خود می‌فرماید: (ما کان الله لیذر المؤمنین علی ما انتم علیه حتی یمیز الخبیث من الطیب)؛(31) چنین نباشد که خداوند مؤمنان را بر این حال که هستند واگذارد تا این که پلید را از پاکیزه جدا سازد.(32)
ابراهیم کرخی روایت کرده که شخصی از امام صادق‌(علیه‌السلام) پرسید: آیا حضرت علی‌(علیه‌السلام) از لحاظ بدن توانا نبود و در انجام فرمان خدا قدرت نداشت؟ امام صادق‌(علیه‌السلام) فرمود: چرا. آن مرد گفت: پس چه مانعی داشت که (از حقش) دفاع کند، یا از (غصب) حق خود جلوگیری نماید؟ امام صادق‌(علیه‌السلام) فرمود: (چون این مطلب را) پرسیدی پس جواب را بفهم. یک آیه از کتاب خداوند علی (علیه‌السلام) را از این کار بازداشت.
پرسید: کدام آیه؟ امام این آیه را خواندند: (لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم عذاباً الیما)؛(33) اگر آنان (عناصر ایمان و کفر) از یکدیگر جدا شدند؛ البته افراد کافر را به عذابی دردناک معذب می‌ساختیم. در حقیقت خداوند را سپرده‌هایی بود که در اصلاب مردمانی کافر و منافق قرار داشتند. حضرت علی‌(علیه‌السلام) پدران را نمی‌کشت تا آن‌گاه که سپرده‌ها بیرون آیند و هنگامی که آنان بیرون آمدند به قتال منحرفان پرداخت. قائم ما اهل بیت نیز همین‌طور است. ظاهر نخواهد شد تا این‌که ودایع و سپرده‌های الهی بیرون آیند. و چون آنان خارج شوند بر کسانی که باید، چیره خواهد گشت و (معاندان) را از میان برمی‌دارد(34)
از قیامت نیز در شش مورد از آیات قرآن کریم با عنوان یوم‌الفصلِ یاد شده است.(35)
و در آیات دیگری نیز جداسازی نیکان از بدان هرچند که با هم پیوند خویشاوندی نزدیک داشته باشند بیان گردیده است.
و یوم تقوم الساعه یومئذ یتفرّقون؛(36) و روزی که قیامت برپا گردد؛ آن هنگام مردم از هم جدا می شوند.
(وامتازوا الیوم ایها المجرمون)؛(37) امروز ای گنهکاران (از نیکان) جدا شوید.
(لن تنفعکم ارحامکم ولا اولادکم یوم القیامه یفصل بینکم؛(38) هرگز خویشاوندان و فرزندان شما روز قیامت سودی برایتان ندارند. (خداوند) میان شما جدایی می‌افکند.
(فضرب بینهم بسور باطنه فیه الرحمه و ظاهره من قبله العذاب)؛(39) در آن هنگام بین آنان (مؤمنان و منافقان) دیواری زده می‌شود که دری دارد. در بیرون آن رحمت و برونش عذاب نمایان است.

12- عقوبت فراگیر

دوران ظهور حضرت بقیه‌الله‌(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) هنگام ریشه‌کن شدن کفّار و ظالمین است، و دست انتقام الهی همة کج‌اندیشان و بدکاران را فرا می‌گیرد. چنان‌که در احادیث و ادعیه و زیارات بیان گردیده است.
ابوبصیر می‌گوید از حضرت امام صادق‌(علیه‌السلام) راجع به‌قول خداوند عزّوجلّ (هوالذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون)؛ (40) اوست خداوندی که رسول خود را با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر همة دین (و تمام آیین‌ها) آشکار و پیروز سازد، هر چند که مشرکان از این امر اکراه دارند؛ سؤال کردم. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: به خدا سوگند هنوز تأویل آن نیامده است. عرضه داشتم فدایت گردم، چه موقع (دستور) تأویل آن فرا می‌رسد؟ امام (علیه‌السلام) فرمود: آن‌گاه که حضرت قائم (علیه‌السلام) به خواست خداوند متعال بپاخیزد. هرگاه او قیام کند هیچ کافر و مشرکی نمی‌ماند، مگر اینکه از قیام آن حضرت ناخشنود باشد، تا حدی که اگر کافر یا مشرکی در دل سنگی باشد؛ آن سنگ (به اذن خدا به نطق آید و) گوید: در دل من کافر یا مشرکی (پنهان) است، او را به قتل برسانید. پس مؤمنی می‌‌آید و او را می‌کشد.(41)
در دعایی که سید ابن طاووس قدس سره نقل کرده چنین آمده است: به او (امام عصر (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) ) الهام کن تا هیچ پایه‌ای از آنان (دشمنان) را بر جای نگذارد، مگر این‌که آن را ویران سازد. و هیچ رئیسی را، مگر این که از پای درآورد. و هیچ نیرنگی را، جز این‌که آن را باطل گرداند. و هیچ فاسقی را، مگر این‌که بر او حد جاری کند. و هیچ فرعون گونه‌ای را، مگر اینکه نابود سازد. و هیچ پردة عزتی برای ظالمان را، مگر اینکه آن را بدرد. و هیچ پرچمی را، مگر این‌که آن را سرنگون نماید. و هیچ حکومت و ریاستی را، مگر این‌که آن را خوار سازد. و هیچ شیطانی را، مگر این‌که آن را محدود و در فشار بگذارد. و هیچ سرنیزه‌ای را،‌مگر این‌که آن را بسوزاند و... .(42)
در دعای دوران غیبت آمده: و اقتل به جبابرة الکفر و عمده و دعائمه، واقصم به رؤوس الضلالة و شارعة البدع و ممیتة السنة و مقویة الباطل و ذلل به الجبارین، و أبر به الکافرین و جمیع الملحدین فی مشارق الأرض و مغاربها و برها و بحرها و سهلها و جبلها حتی لا تدع منهم دیارا و لا تبقی لهم آثارا؛ به تیغ عدل او سرکشان کفر پیشه را به قتل برسان و سران گمراهی را درهم بشکن و جباران و کافران عالم را به دست او خوار گردان، و منافقین و پیمان شکنان و تمام مخالفان و ملحدان را در شرق و غرب زمین و خشکی و دریا و کوه و دشت به باد فنا ده، تا این‌که احدی از آ‌ن‌ها را باقی مگذاری و اثری از آنان برقرار نماند، و از لوث وجودشان بلاد خویش را پاک سازی.(43)
خداوند می‌فرماید: (هل اتاک حدیث الغاشیة وجوه یومئذ خاشعة عاملة ناصبة تصلی نارا حامیة)؛ (44) آیا خبر آن (عقوبت و عذاب) فراگیر به تو رسیده است؟ چهره‌هایی در آن روز ترسان و خوار است. همة کارشان رنج و مشقت است و به آتش سوزان می‌رسند.
ظاهر این آیات راجع به صحنه‌های هول انگیز قیامت است که همة کافران وستمگران را فرامی‌گیرد و عذاب سخت آنان را می‌پوشاند. اما معنای تأویلی آن راجع به دوران ظهور و هنگامة قیام حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) است. چنانکه در حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام) آمده که پیرامون آیة کریمة : (هل اتاک حدیث الغاشیة)؛ آیا خبر آن (عقوبت و عذاب) فراگیر به تو رسیده است؟ فرمود: (یعنی) حضرت قائم (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) آنان (کفار و معاندین) را با شمشیر فرا می‌گیرد.
راوی پرسید: (مقصود از) چهره‌هایی در آن روز، ترسان و خوار است؛ چه می‌باشد؟ فرمود: خوارند چون توان برطرف کردن (عذاب و عقوبت) را ندارند. راوی عرضه داشت: عامله چه معنی دارد؟ فرمود: غیر از آنچه خداوند نازل فرموده است عمل کرده‌اند. راوی سؤال کرد: ناصبة معنایش چیست؟ امام (علیه‌السلام) فرمود: غیر از والیان امام (علیه‌السلام) را نصب نمودند. راوی گفت: از (تصلی نارا حامیة)؛ به آتش سوزان می‌رسند؛ مقصود چیست؟ فرمود: در دنیا به آتش جنگ در عهد حضرت قائم (علیه‌السلام) دچار می‌شوند و در آخرت به آتش دوزخ مبتلا می‌گردند.(45)

13- خواری و رسوایی مجرمان

از ویژگی‌های مهم هنگامة ظهور حضرت ولی عصر (عجل‌الله‌تعالی فرجه شریف) خواری و زبونی و ذلت کافران و ناپاکان است. روزگار روسیاهی و تباهی دشمنان دین است. دوران عزت ظاهری و قدرت پوشالی آنها به سرخواهد آمد. چنان‌که روایات ائمه اطهار علیهم‌السلام بر این مطلب دلالت دارد.
در کافی از حضرت امام باقر (علیه‌السلام) روایت شده که فرمود: هرگاه قائم (علیه‌السلام) بپاخیزد ایمان را بر هر ناصبی عرضه می‌کند. اگر به طور حقیقی آن را پذیرفت (که هیچ)، وگرنه گردنش را می‌زند. یا اینکه باید جزیه بدهد، چنانکه‌ امروزه اهل ذمه جزیه می‌دهند. و همیان بر کمر می‌بندد و آنها را از شهرها به سوی شهرهای بزرگ می‌راند.(46)
همچنین از آن حضرت روایت شده که دربارة آیة (ترهقهم ذلة ذلک الیوم الذی کانوا یوعدون)؛ (47)
ذلت آنان را فراگیرد، این همان روزی است که (رسولان حق) به آنان وعده می‌دادند؛ فرمود: یعنی روز خروج قائم (علیه‌السلام) .(48)
معاویة دُهنی می‌گوید راجع به فرمودة خداوند (یعرف المجرمون بسیماهم فیؤخذ بالنواصی و الاقدام)؛ (49) مجرمین از چهره‌یشان شناخته می‌شوند که از موهای جلو پیشانی و پاهایشان (آنان را) بگیرند؛ امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: ای معاویه در این‌باره چه می‌گویند؟ عرضه داشتم: چنین پندارند که خداوند تبارک و تعالی در قیامت مجرمین را به چهره‌‌هایشان می‌شناسد. پس امر می‌شود؛ از پیشانی و پاهایشان آنان را می‌گیرند و به آتش در می‌‌افکنند. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: چگونه خداوند تبارک و تعالی به شناختن خلایقی که آنان را آفریده نیاز دارد؟ گفتم فدایت شوم، پس معنی این آیه چیست؟ امام (علیه‌السلام) فرمود: هرگاه قائم ما (علیه‌السلام) بپاخیزد؛ خداوند شناخت چهرها را به آن حضرت عطا می‌فرماید. آن‌گاه امر می‌کند کافران را با پیشانیها و قدم‌هایشان بگیرند و از دم شمشیر بگذرانند.(50)
در قیامت نیز خواری و رسوایی مجرمان به شکلی آشکار پدیدار می‌گردد. چنانکه در تعدادی از آیات قرآن کریم آمده است که مجرمان به غل و زنجیر کشیده می‌شوند و صورت‌های آنها تیره وتاریک و غبارآلود است. به ذکر چند نمونه در این خصوص بسنده می‌کنیم.
(و تری المجرمین یومئذ مقرّنین فی الاصفاد)؛ (51)
مجرمان را در آن روز می‌بینی که با هم در غل و زنجیرها بسته شده‌اند (دستهایشان به گردن‌ها زنجیر شده است.)
(یوم ینفخ فی الصور و نحشر المجرمین یومئذ زُرقاً)؛(52) روزی که در صور دمیده می‌شود و مجرمان را با بدن‌های کبود گرد می‌آوریم.
(و یوم تقوم الساعة یبلس المجرمون)؛(53) و روزی که قیامت برپا گردد؛ مجرمان کاملاً ناامید و اندوهگین می شوند.
(و لو تری اذ الظالمون موقوفون عند ربهم)؛(54) هرگاه بینی که این ستمکاران در پیشگاه پروردگارشان (برای حسابرسی و جزا به چه حالی) نگه داشته شده‌اند.
(و یوم القیامة تری الذین کذبوا علی الله وجوههم مسودة)؛ (55) روز قیامت می‌بینی کسانی را که در دنیا به خدا نسبت دروغ داده‌اند (و او را به داشتن فرزند و شریک منتسب ساخته یا خویشتن رابه ناحق برگزیدة او معرفی نموده‌اند)؛ چهره‌ای سیاه و تاریک دارند.

14- یوم الدین

واژة یوم الدین سیزده بار در قرآن کریم یاد شده و به دو معنی تفسیر گردیده است.
اول: روز قیامت؛
دوم: هنگام ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف)
واژه دین در قرآن کریم به چند معنی به کار رفته است. از جمله: شریعت و آیین‌ الهی؛ جزا (ثواب یا عقاب) و طاعت و بندگی. همچنین یوم الدین را به روز جزا و روز حساب تفسیر کرده‌اند. زیرا که قیامت هنگام رسیدگی به اعمال و جزای کامل انسانهاست. چون در این دنیا هر کسی نتیجه و سزای کردار نیک یا بد خود را نمی‌بیند؛ لذا خداوند سرای دیگری را قرار داده تا در آن پاداش و کیفر اعمال بندگان، به آنان برسد. و با توجه به اینکه در زمان ظهور حضرت بقیة الله (عجل‌الله‌تعالی فرجه‌الشریف) برخی از مشرکین و مخالفین و منافقین به این دنیا بازگردانده می‌شوند تا جزای بخشی از اعمال خود را ببینند؛ آن روز نیز یوم الدین نامیده شده است. و گاهی مقصود از روز، همان روزگار است.(56)
وجه دیگری برای نامگذاری دوران ظهور آن حضرت به یوم الدین محتمل است. اینکه پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم) و امامان علیهم‌السلام حقیقت و اساس دین هستند. زیرا دین و آیین الهی جز به وسیلة شناخت آنان و اطاعت از ایشان تحقق نمی‌یابد. و از طرفی دوران فرمانروایی مطلق آنان در همان هنگامة ظهور خواهد بود که هیچ اثری از شرک و کفر و نفاق بر جای نمی‌ماند و عزت و شوکت دین به طور کامل نمایان می‌گردد. به چند روایت در این باره توجه کنید:
محمد بن مسلم می‌گوید از حضرت امام باقر (علیه‌السلام) راجع به قول خداوند: (و قاتلوهم حتی لا تکون فتنة‌ و یکون الدین کله لله)؛(57) و با آنان (کافران و معاندان) نبرد کنید تا اینکه هیچ فتنه و فسادی بر جای نماند و تمام دین از آن خداوند گردد؛ پرسیدم: امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: تأویل این‌آیه هنوز نیامده است،‌در حقیقت رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله و سلم) به خاطر پیشرفت کار خود و اصحابش به آنان رخصت داد (و نسبت به آنها سختگیری نکرد) اما هرگاه تأویل این آیه فرا رسد هیچ عذری در ایمان نیاوردن از آنان پذیرفته نیست. بلکه یا به یگانگی خداوند بگروند و یا کشته خواهند شد، تا آنجا که هیچ شرکی برجای نماند.(58)
ابوحمزة ثمالی از حضرت امام باقر (علیه‌السلام) روایت کرده که راجع به قول خداوند: (و الذین یصدّقون بیوم الدین)؛ (59) و آنان که روز دین را تصدیق دارند؛ فرمود: خروج حضرت قائم (علیه‌السلام) را تصدیق خواهند کرد.(60)
در حدیث دیگری از طریق جابر از آن حضرت آمده که راجع به قول خداوند:‌ (و کنا نکذّب بیوم الدین)؛ (61) (کافران در جهنم گویند) روز دین را دروغ می‌شمردیم تا اینکه به یقین رسیدیم؛ فرمود: مقصود آنان تکذیب روز قیام حضرت قائم (علیه‌السلام) است.
همچنین دربارة آیة (و کنا نکذب بیوم الدین حتی اتانا الیقین)؛ (62) ما روز دین را دروغ می‌شمردیم؛ امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: آن روزِ قیام حضرت قائم (علیه‌السلام) است که همان روز حکومت کامل دین است و دربارة آیة (حتی اتانا الیقین)؛ تا اینکه یقین به ما رسید؛ فرمود: روزگار ظهور امام قائم (علیه‌السلام) می‌باشد.(63)
در انتظار آن روزی که حکومت دین تحقق یابد و عدل و داد، سراسر عالم را فراگیرد.
اللهم انا نرغب الیک فی دولة کریمة تعز بها الاسلام و اهله و تذل بها النفاق و اهله. و تجعلنا فیها من الدعاة الی طاعتک و القادة الی سبیلک و ترزقنا بها کرامة الدنیا و الاخرة.
آمین یا رب العالمین.

پی نوشت ها:

• (1) تفسیر نور الثقلین، 2/526.
• (2) الخصال، شیخ صدوق، 108، معانی الاخبار، 365، مختصر البصائر، 18.
• (3) سورة ابراهیم، آیه 5 .
• (4) سورة جاثیه، آیه 14 .
• (5) منهاج البراعة، 14/245.
• (6) بحارالانوار، 52/304.
• (7) بحارالانوار، 51/39.
• (8) روضة کافی، 310.
• (9) بحارالانوار 52/279.
• (10) سورة ق، آیه 42 .
• (11) تفسیر القمی، 2/327.
• (12) سورة معارج، آیه 43.
• (13) راجع به این وعدة الهی در دفتر اول میثاق منتظران، 171-174 شرح جملة وعدا غیر مکذوب نکاتی یادآور شده‌ام.
• (14) سورة نور، آیه 55 .
• (15) سورة مریم، آیه 75 .
• (16) الکافی: 1/431.
• (17) سورة معارج، آیه 44 .
• (18) تأویل الآیات الظاهرة، 726.
• (19) سورة مریم، آیه 75 .
• (20) کافی، 1/431.
• (21) سورة مریم، آیه 75 .
• (22) کافی، 1/434.
• (23) سورة ذاریات، آیه 22 و 23.
• (24) سورة عبس، آیه 24 .
• (25) النجم الثاقب، 56-57.
• (26) سورة یونس، آیه 4 .
• (27) سورة اسراء، آیه 104 .
• (28) سورة فاطر، آیه 5 .
• (29) بحارالانوار، 52/274.
• (30) جملة «اصلحک الله» در حقیقت کنایه از اقرار به امامت است. (العبقری الحسان، 2/242.)
• (31) سورة آل‌عمران، آیه 179 .
• (32) تفسیر عیاشی، 1/207.
• (33) سورة فتح، آیه 25 .
• (34) کمال الدین و تمام النعمة، 2/461؛ تفسیر القمی، 2/316.
• (35) سورة صافات، آیة 21؛ سورة دخان، آیه 40؛ سورة مرسلات، آیات 13 و 14 و 38؛ سورة نبأ، آیه 17.
• (36) سورة روم، آیه 14.
• (37) سورة یس، آیه 59.
• (38) سورة ممتحنه، آیه 3.
• (39) سورة حدید، آیة 13.
• (40) سورة توبه، آیه 33.
• (41) تأویل الآیات الظاهرة، 688.
• (42) مکیال المکارم، ترجمة فارسی، 2/142.
• (43) مکیال المکارم، ترجمة فارسی، 2/112-115.
• (44) سورة غاشیه، آیات 1 تا 4.
• (45) روضه کافی، 50.
• (46) روضة کافی، 8/237.
• (47) سورة معارج، آیة 44.
• (48) بحارالانوار، 51، باب الآیات المؤلّه.
• (49) سورة الرحمن، آیه 41.
• (50) بصائر الدرجات، 359.
• (51) ابراهیم، آیه 49.
• (52) طه، 102.
• (53) روم، 12.
• (54) سبأ، 31.
• (55) زمر، آیه 31.
• (56) بحارالانوار، 24/314.
• (57) سورة انفال، آیه 39.
• (58) روضة کافی، 201.
• (59) سورة معارج، آیه 26.
• (60) روضة کافی، 287.
• (61) سورة مدثر، آیة 46.
• (62) همان.
• (63) تفسیر فرات بن ابراهیم کوفی، 194.