بیستم جمادی الثانی زاد روز خجسته و سرشار از خیر و برکت حضرت فاطمه زهرا(س) روز زن و روز مادر نام گرفته است؛ سخن در این باره فراوان است و زوایای بحث گوناگون، برای همین امر آدمی وا می‌ماند که از چه زاویه‌ای به بررسی این بحث نشیند.

بسیار گفته می‌شود که فاطمه(س) الگوی زنان است؛ این گفتار از زاویه‌ای درست و از زاویه دیگر نادرست است. از آن جهت که الگویی تمام عیار برای زنان جهان است، سخنی درست و از آن جهت که حضرتش را محدود به زنان کرده‌ایم سخنی نادرست است؛ چرا که آن حضرت اسوه‌ای حسنه برای همه آدمیان است. اما از آن روی که سخن از روز زن است، به جنبه الگو بودن آن بانو برای زنان در همه زوایای زندگی، به اختصار مطالبی را تقدیم می‌داریم.

*الگو چیست؟

در علوم تربیتی و اجتماعی و بالاخره فرهنگ انسانی برای ارائه شخص کامل یا یک رفتار متکامل و... از واژه‌ها و عناوین اسوه، الگو، قُدوه، سرمشق، نمونه، مدل، ملاک، مثال و مصداق اعلی استفاده می‌شود. در قرآن کریم برای نشان دادن شخصیت کامل پیامبر(ص) و ضرورت امت اسلامی در پیروی از آن حضرت واژه اسوه به کار گرفته شده و خدای متعال می‌فرماید: «رسول خدا برای شما الگو و مقتدای بسیار نیکویی است»(1) اما آنجا که به شیوه رفتاری عنایت بیشتری وجود دارد، قرآن کریم رفتار توحیدی و مقاوتمند ابراهیم خلیل(ع) و یاران فداکار او را مورد توصیه اکید قرار می‌دهد و با بیان «لقد کان لکم فیهم اسوة حسنه»(2) با واژه اسوه، نمونه رفتاری ممتازی را مطرح می‌کند.

با این مقدمه، برخی ویژگی‌‌های فاطمه زهرا(س) بزرگ بانوی عالم که می‌توان سرمشقی عملی برای همه ما و به ویژه زنان جامعه اسلامی باشد، بیان می‌کنیم:

1. تهجد و عبادت

در مورد عبادت حضرت همین بس که خداوند می‌فرماید: «ای ملائکه من به فاطمه بنگرید که چگونه در مقابل من ایستاده و از ترس من اعضای بدنش می‌لرزد و من قلبش را به عبادت خودم مشغول کرده‌ام، شاهد باشید که من دوستان و شیعیان او را از آتش جهنم ایمن کردم.(3)

2. قیامت‌باوری

حضرت زهرا(س) به شدت از روز قیامت و سختی آن دلواپس بود و از پدر بزرگوارش درباره چگونگی زنده شدن و احوال روز قیامت پرسش‌های بسیاری می‌کرد، هنگامی که آیه 44 سوره حجر بر پیامبر(ص) نازل شد، حضرت به شدت گریست و یارانش نیز بر اثر گریه آن حضرت گریستند و کسی هم علت گریه پیامبر را نمی‌دانست و یاران چون می‌دانستند که پیامبر با دیدن فاطمه(س) شاد می‌شود، به خانه فاطمه رفته و او را باخبر کردند، فاطمه(س) با شنیدن این خبر برآشفت هنگامی که فاطمه بر پیامبر(ص) وارد شدند، فرمودند: پدر جان! چه چیزی شما را نگران کرده؟ پیامبر(ص) آنچه را که جبرئیل بر او نازل کرده بود بر او تلاوت کرد، فاطمه(س) از شدت ترس و وحشت با صورت به زمین افتاد، در حالی که می‌فرمود وای پس وای بر کسی که وارد دوزخ شود.

3. انس با قرآن

توجه ویژه حضرت زهرا(س) به قرآن کریم در طول زندگی خود درس دیگری را به شیفتگان این کتاب آسمانی می‌دهد، گاهی اوقات که امام علی(ع) از مسجد به منزل می‌آمد، ملاحظه می‌کرد همان آیاتی که لحظاتی قبل بر پیامبر نازل شده بر زبان فاطمه جاری است، با کمال تعجب می‌پرسید: این آیات از چه راهی به شما رسیده فاطمه(س) می‌فرمودند: فرزندت حسن(ع) آنان را برایم تلاوت کرده و در روایت آمده فاطمه(س) فرمودند: از دنیای شما سه چیز را دوست دارم: 1. تلاوت قرآن کریم. 2. نگاه به چهره پیامبر(ص)3. انفاق در راه خدا.(4)

شایسته است هر انسان مسلمانی با قرآن کریم که به تعبیر برخی روایات عهدی است میان انسان و خدا، مأنوس بوده و در شبانه روز حداقل 50 آیه را تلاوت کند و در مضامین بلند آن دقت کند. نیز شایسته است برنامه‌ای را که حضرت آیت‌الله وحید خراسانی بارها بر آن تأکید فرموده‌اند، به مرحله اجرا گذارد و آن، اینکه هر روز پس از نماز صبح 11 مرتبه سوره توحید بخواند و به یکی از معصومان(ع) هدیه کند و در بین روز نیز به قدر میسور این سوره را بخواند و هنگام خواب نیز 11 مرتبه آن را تلاوت کند. 11 مرتبه آغاز صبح حافظ دین و 11 مرتبه هنگام خواب نگهدار جسم و دنیای انسان است. گفتنی است روز اول را با اولین معصوم(پیامبر اکرم(ص)) شروع و هر روز به ترتیب با دیگر معصومان تا امام زمان(عج) ادامه دهد.

4. دعا برای دیگران

آن حضرت(س) همیشه دعا می‌کرد و همه چیز را از خدا می‌خواست اما نه برای خود، حتی در دعا کردن ایثار می‌کرد و همه را بر خود مقدم می‌کرد. امام حسن(ع) فرمودند: مادرم در شب جمعه پیوسته در حال رکوع و سجود بود تا وقتی که صبح می شد، شنیدم مؤمنین و مؤمنات را نام می‌برد، اما ندیدم حتی یکبار برای خودش دعا کند، از روی تعجب گفتم: چرا برای خودت دعا نمی‌کنی! در جواب فرمودند: فرزندم اول همسایه را باید در نظر گرفت.

5. احترام به پدر

هنگامی که آیه «لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَینَکمْ کدُعاءِ بَعْضِکمْ بَعْضاً»(5) بر پیامبر(ص) نازل شد، پدر را با رسول الله خطاب می‌کرد. امام حسین(ع) از مادرش نقل می کند که فرمود: از آن روزی که این آیه نازل شد، هیبت آن حضرت مانع شد که او را پدر خطاب کنم، چون پیامبر(ص) این برنامه را شنید، فرمود: دخترم این آیه درباره تو و اهل بیت تو نازل نگشته است، زیرا تو از من هستی و من از تو هستم، بلکه این آیه درباره اهل جفا و متکبران نازل گشته که احترام مرا نگه نمی‌دارند، دخترم تو مرا پدر خطاب کن، این برای آرامش قلب من بهتر است.(6)

6. خدمت بی منت به خانواده و همسر

خدمت بی منت در طول نه سال که فاطمه(س) در خانه علی(ع) بود، با داشتن چهار فرزند جز در سال‌هایی که خادمه‌ای برای آن حضرت معین شد، تمام کارهای خانه را خودش انجام می‌داد. فاطمه(س) علاوه بر بچه‌داری خود از چاه آب می‌کشید و جو آسیاب می‌کرد، اما اظهار خستگی نکرده و هرگز به خاطر چنین کارهایی بر شوهرش منت نگذاشت و از زیر بار مسئولیت شانه خالی نکرد.

7. فاطمه معدن حجب و حیاست

فاطمه(س) نه فقط در مسائل دنیوی از حریم حیا پاسداری می‌کرد، بلکه حتی پس از مرگ خود حاضر نبود بدن پیچیده به کفنش در مقابل دیدگان نامحرم قرار گیرد و یا در آخرت همانند دیگر انسان‌ها با بدن برهنه وارد صحنه قیامت شود و تا این دو امر برایش تضمین نشد، مرگ برایش گوارا نبود همچنانکه پیش‌تر به آن اشاره شد.

نیز در برخی روایات آمده است: پیامبـر اکـرم(ص) همـراه بـا مرد نابینایی به خانه فاطمه(س)آمد، بلافاصله فاطمه(س)خود را کاملاً پوشاند؛ رسول خدا(ص) فرمود: چرا خود را پوشاندی با ایـنکه او تـو را نمی‌بیند؟ حضرت فرمـود: ای پیامبر خدا! اگر او مرا نمـی‌بیند، مـن که او را می‌بینـم و او بوی مرا حس می‌کند، پیامبر اکرم(ص) فرمود: گواهی می‌دهـم که تو بخشی از وجود من هستی.(7)

8. رفتار با همسر

بهترین و شکوهمندترین رفتار نیک را می‌توان در زندگی علی(ع) و حضرت زهرا(س) دید؛ زهرا(س) در طول زندگی پرفراز و نشیب خود با علی(ع) هیچ‌گاه از وی تقاضایی نکرد که اجابت آن برای علی(ع) مشکل باشد، لباس زینت، اثاث خانه، مسکن، و امثال آن خواسته‌هایی است که معمولاً هر زنی به خود اجازه می‌دهد که از همسر خویش درخواست کند، اما زهرا(س) هرگز همسرش را برای تهیه این نوع خواسته‌ها به زحمت نیانداخت.(8)

فاطمه(س) در تمام مبارزات همسرش اعم از مبارزات سیاسی و جنگ‌های نظامی مایه امید و دلگرمی او بود. در غیاب شوهر، خانه و فرزندان او را به خوبی اداره می‌کرد، با اشتیاق به بازگشت شوهر از جنگ می‌نشست و تمام سعی و کوشش خود را در راه آسایش او به کار می‌برد، به طوری که وقتی علی(ع) بر می‌گشت و ساعاتی را در میان خانواده می‌گذراند، تمام خستگی‌ها از تن او می‌رفت.(9)

9. حمایت از ولایت

با توجه به این‌ نکته که فاطمه زهرا(س) نسبت به عفاف و حجاب عنایت ویژه‌ای داشت و همواره مواظب بود تا نامحرمی صدای او را نشنود، اما آن‌گاه که مسأله ولایت و حفظ دین و ارزش‌های اصیل آن به میان آمد به میدان آمد و خطبه بی‌بدیل فدکی را در مسجد رسول الله(ص) ایراد فرمود؛ در میان در و دیوار در مقابل ظلم غاصبان ولایت مردانه ایستاد، پهلوی خود را شکسته دید و محسن خود را سقط شده و در نهایت خود را فدایی ولایت کرد تا به انسان‌ها بیاموزد در دو راهی حفظ جان و تن برای بقای ایدئولوژی باید جان را قربانی کرد تا آیین پابرجا بماند.

10. دستورالعملی جامع

فاطمه زهرا(س)فرمود : «در وقتی که بستر خواب را گسترده بودم، رسول خدا(ص) بر من وارد شد، فرمـود: ای فـاطمه! نخواب مگر آنکه چهار کار را انجام دهی: قرآن را ختم کنی، پیامبران را شفیع خود گردانی، مؤمنان را از خود راضی کنی و حج و عمره‌ای را به جا آوری. این را فرمـود و شروع به خواندن نماز کرد، صبر کردم تا نمازش تمام شد، گفتم: یا رسول الله! به چهار چیز مرا امر فرمودی حال آنکه قادر بر انجام آن نیستم، پدرم تبسمی کرد و فرمود: چون «قل هو الله» را سه بار بخوانی مانند آن است که قرآن را ختم کرده‌ای و چون بر من و پیامبران پیش از من صلوات فرستی، شفاعت کنندگان تو در روز قیامت خواهیـم بود و چون برای مؤمنان استغفار کنی، از تو راضی خواهند شد و چون بگویـی: «سبحان الله والحمدلله ولا‌اله‌الاالله والله اکبر» حج و عمره‌ای را انجام داده‌ای».(10)  

پی‌نوشت‌ها:

•   1- سوره احزاب، آیه 21.
• 2- سوره ممتحنه، آیه 4 و 6.
• 3- بحارالانوار، ج 43، ص 172؛ شیخ صدوق، الامالی، ص113.
• 4- فاطمه الگوی  حیات زیبا، محمدجواد مروجی، انتشارات دفتر تبلیغات، ص 63 و 64 و 65  و 67 و 69.
• 5- سوره نور، آیه63
• 6- ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج3، ص320.
• 7- فـاطمه الزهـراء بهجه قلب المصطفـى ،ج 1، ص274.
• 8- جلوه‌های رفتاری زهرا(س)، عذرا انصاری.
• 9- همان، ص 26.
• 10- فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى ،ج 1، ص304.

 حجت‌الاسلام ابراهیم باقری (دبیر گروه حقوق و فلسفه احکام مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم)