(بسم الله الرحمن الرحیم)

بعضی بر این باورند که امامت چه نسبتى با خاتمیت دارد، آیا با آن در تعارض نیست؟ در پاسخ این عده باید گفت: امامت نه تنها تعارضى با خاتمیت ندارد بلکه از لوازم شریعت خاتم مى ‏باشد، براى روشن شدن مسأله باید ابتدا معناى خاتمیت، امامت و سپس شئون پیامبر و امام را مورد بررسى قرار داد:

خاتمیت‏

ختم نبوت و شریعت در اسلام به این معناست که پس از پیامبر اسلام، دیگرى به رسالت مبعوث نخواهد شد و شریعت دیگرى جایگزین شریعت اسلام نمى‏ شود.

قرآن مجید به صراحت پیامبر اسلام را آخرین پیامبر خوانده و فرموده است: ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ‏[1]؛ «محمد پدر هیچ یک از مردان شما نیست، او فرستاده خدا و آخرین پیامبر است».

احادیث نبوى نیز بر همین معنا تأکید نموده و ختم نبوت را با آن حضرت به صراحت اعلام نموده است. از جمله پیامبر صلى الله علیه و آله در حدیث منزلت خطاب به امیرمۆمنان علیه السلام فرمودند: «تو نسبت به من همانند هارون نسبت به موسى هستى، جز آنکه پس از من پیامبر دیگرى نخواهد آمد».[2] بنابراین خاتمیت مساوى با جاودانگى، نسخ ناشوندگى و بدیل‏ناپذیرى آیین اسلام تا پایان حیات بشر بر روى کره زمین است. در نتیجه هیچ شریعت دیگرى جز اسلام نزد پروردگار مورد قبول و پسندیده نیست.

امامت‏

امامت در اصطلاح علم کلام عبارت است از: «جانشینى پیامبر اسلام در زمامدارى و رهبرى فراگیر امت در امور دینى و دنیوى و حفظ و حراست از دین آنسان که پیروى از امام بر همه امت واجب باشد».[3]

شئون پیامبر

به اجماع همه مسلمانان، پیامبر صلى الله علیه و آله داراى شئون مختلفى بوده ‏اند، از جمله:

1- دریافت و ابلاغ وحى؛ این همان شأن اساسى نبوت و به تعبیر دیگر گوهر پیامبرى است. قرآن مجید بر چنین رسالتى نسبت به همه پیامبران و به ویژه پیامبر اسلام تأکید کرده است.[4]
دوام و پایندگى اسلام با امامت قرین است و از همین‏ رو در نگاه قرآن امامت یکى از ارکان مهم دین و شرط کمال آن است

2- تبیین و تفسیر وحى؛ بیان معصومانه و توضیح آموزه‏هاى وحیانى براى امت و رفع هر گونه اختلاف در فهم و کشف و تفسیر دین از جمله وظایف پیامبر است.

قرآن در این باره مى‏ فرماید: وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ‏؛ «و کتاب (قرآن) را بر تو فرو فرستادیم تا براى مردم آنچه را که به سوى ایشان نازل شده است بیان و تفسیر نمایى».[5] قرآن مجید تفسیر معصومانه پیامبر از دین را رافع هر گونه اختلاف و مرجع نهایى قلمداد کرده است.[6]

3- ولایت و زمامدارى امت؛ از شئون پیامبر اسلام تأسیس دولت اسلامى و رهبرى و مدیریت کلان اجتماع در چارچوب قوانین الهى بوده است.

قرآن در موارد مختلف به ابعاد گوناگون این مسأله پرداخته و بر ولایت و رهبرى آن حضرت و اطاعت و فرمانبردارى امت از آن حضرت در مسائل سیاسى، اجتماعى و اقتصادى تأکید کرده است.[7] اکنون باید دید خاتمیت در کدام یک از شئون پیامبر جارى است و در کدام‏یک جارى نمى ‏باشد. آن‏گاه مى ‏توان رابطه امامت و ختم نبوت را مورد سنجش قرار داد. مسلما مراد از «ختم نبوت» ختم همه شئون پیامبر اسلام نیست، بلکه شأن نبوت ایشان است و گوهر نبوت همان دریافت و ابلاغ وحى است. بنابراین ختم نبوت منحصر به شأن نخست است و ربطى به دیگر شئون ندارد و از طرف دیگر امامت استمرار نقش پیامبر در دو حوزه دیگر یعنى تبیین و تفسیر دین و حوزه مدیریت و رهبرى امت اسلام است. بنابراین:

اولًا، هیچ تعارضى بین ختم نبوت و امامت وجود ندارد.
امامت لازمه ختم نبوت است. زیرا اگر چه با ارسال کامل‏ترین وحى تشریعى نیاز به تجدید بعثت و نبوت تشریعى برطرف شد و با قرار گرفتن مسئولیت دعوت و ارشاد و تبلیغ دینى بر دوش عالمان نیاز به نبوت تبلیغى نیز برطرف گردید

ثانیاً، امامت لازمه ختم نبوت است. زیرا اگر چه با ارسال کامل‏ترین وحى تشریعى نیاز به تجدید بعثت و نبوت تشریعى برطرف شد و با قرار گرفتن مسئولیت دعوت و ارشاد و تبلیغ دینى بر دوش عالمان نیاز به نبوت تبلیغى نیز برطرف گردید.[8] اما درست از همین رو نیاز به امام در امت ختمیه رخ مى ‏نماید.

استاد مطهرى در این باره مى‏نویسد: «امام مرجعى است براى حل اختلافات، شاخصى است براى حل اختلافاتى که منشأ آن هم خود علما هستند». به عبارت دیگر قرار گرفتن عالمان در مسند تبلیغ، استنباط و تفسیر دین لاجرم در پى دارنده فهم‏ها، گرایش‏ها و تفسیرهاى مختلف و متعارض از دین خواهد شد و بدون وجود مرجعى که از عصمت و حجیت در فهم و تبیین دین برخوردار باشد و رأى او فصل الخطاب همه آراى متعارض باشد اختلاف از میان امت‏ها دامن برنمى ‏چیند. بنابراین تصحیح و باز پیرایى فهم دین و حفظ و انسجام جامعه دینى در گرو وجود امام معصوم و رهبرى ‏ها و هدایت ‏هاى اوست.[9]

بنابراین دوام و پایندگى اسلام با امامت قرین است و از همین‏ رو در نگاه قرآن امامت یکى از ارکان مهم دین و شرط کمال آن است.

افزون بر مطالب بالا، آنچه در پاسخ دومین پرسش این دفتر پیرامون ضرورت امامت آمد، بر تلازم خاتمیت و امامت گواهى مى‏ دهد.[10]

پی نوشت:

• [1] . احزاب( 33)، آیه 40.

• [2] . المتقى الهندى، کنزالعمال، ج 11، ص 607.

• [3] . بنگرید: پرسش 1.

• [4] . بنگرید: آل عمران( 3)، آیه 20؛ مائده( 5)، آیه 92 و 99؛ نحل( 16)، آیه 35 و 82؛ رعد( 13)، آیه 40؛ نور( 24)، آیه 54؛ عنکبوت( 29)، آیه 18 و ...

• [5] . نحل( 16)، آیه 44.

• [6] . نحل( 16)، آیه 94.

• [7] . بنگرید: مائده( 5)، آیه 49 و 55؛ حشر( 59)، آیه 7؛ نساء( 4)، آیه 65؛ توبه( 9)، آیه 6 و ...

• [8] . جهت آگاهى بیشتر بنگرید: شهید مطهرى، وحى و نبوت، ص 44- 40؛ همو، ختم نبوت؛ همو، خاتمیت، ص 60- 27، قم و تهران: صدرا.

• [9] . جهت آگاهى بیشتر بنگرید:

• الف. کتاب نقد، شماره 38، بهار 1385؛

• ب. محمد الحق عارفى، خاتمیت و پرسش‏هاى نو، مشهد، دانشگاه علوم اسلامى رضوى، اول، 1386.

اندیشه قم