(بسم الله الرحمن الرحیم)

یکی از اموری که می‌تواند معرفت وشناخت ما را نسبت به حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) افزایش دهد، آشنایی با القاب آن حضرت و معانی آنها است. با توجه به عنایت معصومین(علیهم السلام) به استفاده از القاب خاصّ برای آن حضرت، روشن می‌شود که برخی از اوصاف و ویژگی های آن حضرت چگونه است.

در این مجال تلاش بر این است در حد اختصار، به بعضی از القاب مشهور آن حضرت اشاره گردد.1

1. بَقیةُ اللّه

واژه «بقیة»؛ یعنی، باز مانده و پاینده و آنچه از چیزی باقی گذاشته شود. عبارت «بَقیة اللّه» هم در قرآن مجید و هم در روایات آمده است. در قرآن فقط یک بار در داستان حضرت شعیب(علیه السلام) ذکر شده است؛ یعنی، آنجا که وی قوم خود را از کم‏فروشی نهی کرده، می گوید: بَقیتُ اللّهِ خَیرٌ لَکُمْ اِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنینَ؛2 «آنچه را که خداوند ]در ازای چشم پوشی از منافع نامشروع دنیوی[ برای شما باقی می‏گذارد، برای شما بهتر است».
در این آیه هر چند مخاطب قوم شعیب هستند و منظور از «بَقیة اللّه»، سود و سرمایة حلال و یا پاداش الهی است؛ ولی هر موجود نافع ـ که از طرف خداوند برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او گردد ـ «بَقیة اللّه» محسوب می‏شود. از این رو تمام پیامبران و پیشوایان بزرگ «بَقیة اللّه»اند. تمام رهبران راستین که پس از مبارزه با یک دشمن سرسخت برای یک قوم و ملت باقی می‌مانند، از این نظر «بَقیة اللّه» هستند... .
از آنجایی که مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف) آخرین پیشوا و بزرگ‏ترین رهبر انقلابی، پس از قیام پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم) است؛ یکی از روشن‏ترین مصادیق «بَقیةُاللّه» است. او از دیگران به این لقب شایسته‏تر است؛ به خصوص که تنها باقی مانده بعد از پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) و امامان(علیهم السلام) است.
در روایات، دعاها و زیارات، ائمه اطهار(علیهم السلام) به عنوان «بقیةاللّه» توصیف شده‏اند. برای نمونه به بعضی از آنها اشاره می‏شود:
1. به دستور هشام بن عبدالملک، امام باقر(علیه السلام) را به شام بردند. موقع مراجعت به مدینه، هشام فرمان داد بازارها را بر روی آن حضرت و همراهانش ببندند و آنان را از خوراک و آشامیدنی محروم سازند! وقتی به شهر مدینه رسیدند، مردم درِ شهر را بر رویشان بستند و اصحاب آن حضرت از جهت کمبود آب و غذا به زحمت افتادند و به آن بزرگوار شکایت بردند. امام باقر(علیه السلام) به بالای کوهی مشرِف به شهر رفت و با صدای بلند فرمود: «ای اهل شهری که مردمانش ستمگرند! به خداوند سوگند من بقیةاللّه هستم. خداوند فرمود: بقیةاللّه برایتان بهتر است، اگر ایمان دارید»3.
2. در «زیارت جامعه کبیره»، آمده است: «اَلسَّلامُ‏عَلَی ‏الاَئِمَةِ... وَ بَقیةِ اللَّهِ...»؛ «سلام بر امامان که... بقیة اللّه هستند...».4
3. در دعای ندبه می‏خوانیم: «أینَ بَقِیةُ اللَّهِ ‏الَتی لاتَخْلُو مِنَ ‏العِتْرَةِ الهادِیةِ...»؛ «کجا است آن بقیة اللّه که از عترت هدایتگر بیرون نیست».5
4. در حدیثی آمده است: مردی از امام صادق(علیه السلام) پرسید: آیا بر امام قائم می توان با عنوان «امیرمؤمنان» سلام کرد؟ فرمود: «لا ذاکَ اِسْمٌ سَمَّی اللّهُ بِهِ اَمیرَالمؤمِنینَ لَمْ یسَمَّ بِهِ اَحَدٌ قَبْلَهُ وَلا یتَسَمَّی بِهِ بَعْدَهُ اِلاّ کافِرٌ»؛ «خیر؛ خداوند این نام را به حضرت امیر مؤمنان علی(علیه السلام) اختصاص داده است. پیش از او کسی این نام بر خود ننهاده و پس از او نیز ـ مگرکافر ـ این نام را به خود نبندد».
راوی گوید: پرسیدم: فدایت گردم! پس چگونه بر او سلام کنند؟ فرمود: می گویند «السَّلامُ عَلَیکَ یا بَقیةَ اللَّهِ». سپس این آیه شریفه را تلاوت فرمود: بَقیتُ ‏اللهِ خَیرٌ لَکُم اِنْ کنتُم مُؤمنین.6
5. امام باقر(علیه السلام) فرمود: «نخستین سخن حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) پس از ظهور این آیه است که می‏گوید: بقیة اللّه برایتان بهتر است اگر ایمان دارید. آن گاه می‏فرماید: «منم بقیةاللّه و حجّت و خلیفه او در میان شما». در آن زمان هر کس بر آن حضرت سلام کند، می‏گوید: «السَّلامُ عَلَیکَ یا بَقیةَاللّهِ فِی اَرْضِهِ».7
6. روایت شده است. وقتی احمد بن اسحاق ‏بن سعد اشعری، به محضر امام عسکری(علیه السلام) شرفیاب شد؛ درباره جانشین آن حضرت سؤال کرد. آن حضرت کودکی خردسال، همچون قرص ماه را به او نشان داد. احمدبن اسحاق پرسید: آیا نشانه‏ای هست تا قلبم اطمینان یابد؟ آن کودک زبان گشود و با زبان عربی فصیح فرمود: «اَنَا بَقِیةُ اللّهِ فِی اَرْضِهِ وَالمُنْتَقِمُ مِنْ اَعْدائِهِ فَلا تَطْلُبْ اَثَراً بَعْدَ عَینٍ یا اَحْمَدَبنَ اِسْحاقَ»؛8 «من بقیةالله بر روی زمین و منتقم از دشمنان او هستم.‌ای احمدبن‏اسحاق! بعد از دیدن ]این کرامت[ نشانه ای طلب نکن».

پی نوشت ها:

• 1. گفتنی است با استفاده از روایات و ادعیة مربوط به حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، القاب فراوانی برای آن حضرت شمرده شده است. علل فراوانی این القاب در کتاب های مربوط مورد اشاره قرار گرفته است. البته برخی نیز در بیان القاب آن حضرت زیاده روی کرده، به هر مناسبتی کلمه ای را به عنوان لقب آن حضرت برشمرده اند!

• 2. هود(11)، آیه 86.

• 3. شیخ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج 1، ص 471، ح 5.

• 4. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیة، ج 2، ص 609.

• 5. سید بن طاووس، الاقبال، ص 297.

• 6. کافی، ج 1، ص 411، ح 2؛ تفسیر فرات کوفی، ص 193، 249؛ تفسیر عیاشی، ج 1، ص 276.

• 7. کمال الدین و تمام النعمة، ج 1، ص 330، ح 16.

• 8. همان، ج 2، ص 384، ح 1.

خدامراد سلیمیان

 درسنامه مهدویت1-ص219 تا ص221