(بسم الله الرحمن الرحیم)

پرونده انسان‌ها تا وقتی زندگی همه انسان‌ها در دنیا به پایان نرسیده و قیامت بر پا نگردیده، باز است، چرا که از یک سو آثار اعمال خوب و بد آنها هم چنان ادامه دارد و مترتب می‌شود و در پرونده‌ی آنها به عنوان مسبب یا مؤثر یا شریک ثبت می‌گردد و از سوی دیگر باقیات الصالحات و خیرات و مبرات یا خدایی ناکرده آه و عاق نیز به آنان می‌رسد. از این رو در مسئله ثبت و کتابت اعمال، فرمود: آن چه از پیش فرستادند (یعنی در زمان حیات‌شان) و نیز هر چه آثار آنهاست، ثبت و ضبط می‌گردد:

«إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی الْمَوْتَى وَنَکْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَکُلَّ شَیْءٍ أحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ» (یس، 12)

ترجمه: البته این ماییم که مرده‏ها را زنده مى ‏کنیم و آنچه را از پیش فرستاده‏اند (از عمل‏هاى حال حیات) و آثار (پس از مرگ) آنها را مى ‏نویسیم، و همه چیز را (از اعمال مکلّفان و حوادث این جهان) در نسخه‏اى آشکار (لوح محفوظ = امام مبین) به طور فراگیر برشمرده‏ایم.

ما نقش پدر و مادر را در نظام هستی نمی‌دانیم، گمان می‌کنیم که در نهایت بزرگانی هستند که باید به آنها احترام و محبت کنیم. اما از آیات قرآن کریم که کلام الله است و نیز آموزه‌های اسلامی در کلام معصومین علیهم‌السلام معلوم می‌شود که موضوع بسیار پیچیده‌تر و حساس‌تر از این مقدار است، تا جایی که پس از امر به توحید، امر به نبوت نفرموده است، بلکه امر به احسان و نیکی به پدر و مادر نموده است و این نکته‌ای بسیار قابل تأمل است:

در قرآن کریم می‌خوانیم که حضرت عیسی علیه‌السلام، وقتی در گهواره به سخن آمد، گفت:

«وَجَعَلَنِی مُبَارَکًا أَیْنَ مَا کُنتُ وَأَوْصَانِی بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ مَا دُمْتُ حَیًّا * وَبَرًّا بِوَالِدَتِی وَلَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّارًا شَقِیًّا» (مریم، 31 و 32)

ترجمه: و مرا هر کجا که باشم وجود پربرکتى ساخته، و تا زنده هستم به نماز و زکات سفارش کرده است* و مرا نسبت به مادرم نیکوکار کرده و زورگو و نافرمانم نگردانیده است.

هم چنین خداوند متعال برای همگان تصریح دارد که دو امر مهم «توحید» و «نیکی به والدین»، قضای حتمی الهی است. یعنی همه‌ی مقدرات «اندازه‌ها»ی آن حتمی شده است، پس «قضا» نیز حتمیت یافته است، یعنی حتماً به وقوع می‌پیوندد:

«وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا» (الإسراء، 23)

ترجمه: و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر [خود] احسان کنید اگر یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها [حتى] اوف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوی.

دقت شود که « وَقَضَى رَبُّکَ »، یعنی حتمیت تمام که خداوند متعال در نظام خلقت محقق نموده است و مسئله‌ای بسیار جدی و حساس است.

 در همین حدیث دقت کنید که سائل از شخص پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله درخواست دعا و استغفار نمود و ایشان مسئله پدر و مادر را مطرح کردند. خب این یعنی چه؟ یعنی: هر چند که پیامبر اکرم (ص) برای شما دعا نماید، اما استجابت که جادو نیست، بلکه آن نیز سلسله مراتب و اسباب و وسایلی دارد که یکی از اصلی‌ترین آنها «پدر و مادر» است، یعنی اگر استجابت و برکت الهی قرار باشد برسد، باید ابوابی چون چون نماز و نیکی به والدین باز باشد. لذا ایشان در پاسخ سائل، از حیات یا ممات پدر و مادر سؤال نمودند.

 دقت کنیم که خدا فیض وجود را «از خلقت تا رزق برای رشد و ...» از طریق پدر و مادر به همگان داده است، و این سلسله مراتب، با مرگ آنها منقطع نمی‌گردد، هم چنان جاری و ساری است، لذا دعای آنان پس از مرگ نیز این چنین مؤثر است.

 این که فرمودند: «ای کاش مادرت زنده بود» معنایش این نیست که الان دیگر فایده‌ای ندارد، بلکه یعنی پس از مرگ او هر چه خیرات و مبرات کنی، اجر و اثر دارد، اما آثار و برکات آن برای تو، اصلاً قابل مقایسه با زمان حیات‌شان نیست. لذا فرمودند ای کاش مادرت زنده بود و به او خدمت می‌کردی.

بدیهی است که اگر کسی پس از مرگ برای دیگری نمازی بخواند، زیارتی برود و ثوابش را خیر کند، یا خیرات دیگری داشته باشد، خیلی متفاوت است تا شخص در حال حیات خودش این امور را انجام دهد. پس خیرات پس از مرگ بر والدین، هر چند بسیار لازم و مفید است و حتی دعا بر سر قبر آنها به استجابت نزدیک‌تر است، اما به هیچ وجه آثارش قابل قیاس به احترام، محبت و خدمت به آنان در زمان حیات و اثر این عبادت در استجابت دعا و نیز نزول برکات الهی نمی‌باشد.

منبع: jc313